De geboorte van Gdynia in 1926 trok wereldwijde belangstelling. Journalisten van enkele van 's werelds grootste kranten en tijdschriften stroomden naar de nieuw opgerichte kuststad om het vlaggenschipproject van het interbellum Polen te zien.
Een journalist van National Geographic schreef destijds dat "Polen ervan droomt haar New York te bouwen". Meer dan een decennium later was het enthousiasme nog steeds niet afgenomen, en Wiadomości Literackie, een prestigieus Pools sociaal-cultureel weekblad, publiceerde een visualisatie van hoe Gdynia er in het jaar 2000 uit zou kunnen zien.
De foto toonde een Manhattan-achtige skyline, met wolkenkrabbers geclusterd aan de kust en een schip dat naar de kijker vaart. Zwarte rook steeg op uit de schoorsteen, een symbool van industrieel potentieel dat niet goed veroudert.
It has been 85 years, and while Gdynia looks nothing like what Wiadomości Literackie imagined, its visual history seems to mirror that of Poland.
“Pastelitis”
The enthusiasm of Gdynia’s early days produced its iconic modernism, a local take on the European architectural style of the 1920s and 1930s. You can still see it when walking the streets of Gdynia city centre in round windows, inspired by ships’ portholes, and curved or sharp building blocks resembling ships’ hulls.
But after the war, which destroyed nearly the entire port and 16% of the city’s buildings, came the grey years of communism. Modernism was swapped for wielka płyta (big slab) – buildings constructed from large, prefabricated concrete slabs.
Workers’ housing sprouted on the green hills of the coastal city, A few storeys tall, largely uniform and grey. In one of Gdynia’s districts, Płyta Redłowska, in the 1960s a whole complex of such buildings was built for shipyard workers.
The complex and its surroundings today look little different to hundreds of other such places around Poland: a ramshackle pavement, overgrown grass, cars parked wherever they can fit, and the building itself transformed from its original grey into an array of pastel colours.
Er is zelfs een naam voor in het Pools, pasteloza ("pastelitis"), wat het vergelijkt met een ziekte. Het is een van de vele andere ziekten die worden gezien als een plaag voor de esthetiek van Poolse steden, waaronder reklamoza ("advertitis") en betonoza ("concretitis"). Maar daarover later meer.
"[Pastelitis] is ontstaan uit het trauma van communistische grijsheid", zegt Natalia Wielebska, mede-oprichter van Traffic Design, een architecturale NGO in Gdynia wiens missie het is om Poolse steden te verfraaien. "Mensen wilden kleur hebben en het liep een beetje uit de hand."
Onder het communisme werden steden "centraal gepland en mensen hadden geen vrijheid over hoe ze eruit zouden zien, en alles werd van bovenaf opgelegd", voegt Michał Lech, een andere mede-oprichter van de NGO, toe. "Geen wonder dat er zo'n reactie was."
Niet alleen was de architectuur onder het communisme centraal gepland, er was ook een tekort aan bepaalde materialen, waaronder kleurstoffen en verven, en hoewel het ontwerp werd toevertrouwd aan mensen met een artistieke opleiding, hadden ze niet veel ruimte om hun werk te doen.
Toen, in de jaren negentig, na de val van het communisme, werd ineens alles mogelijk. Door nieuwe materialen en kleuren kon iedereen ineens zijn eigen achtertuin terug opeisen - met als resultaat de pasteloza.
Het Sobieski Hotel in Warschau – geopend in 1992 met een pastelkleurige façade die typerend is voor die periode – werd in een openbare opiniepeiling uitgeroepen tot het slechtste gebouw van de stad van de postcommunistische periode 1989-1995 (Adrian Grycuk/Wikimedia Commons, onder CC BY- SA 3.0 PL)
Maar de afgelopen jaren is er een terugslag geweest tegen die trend, belichaamd door een van de meer iconische projecten van Traffic Design, de renovatie van een van de flatgebouwen met betonnen panelen aan de Lelewela-straat nabij het centrum van Gdynia. In plaats van pastelkleuren, werd het geschilderd in lichtgrijs, met roze strepen die het prefab-verleden symboliseerden.
Tegen de achtergrond van een lappendeken van gebouwen valt het blok op door zijn eenvoud. Zozeer zelfs dat het een instant social media-sensatie werd en zelfs werd verwerkt in het ontwerp voor een sjaal.
Met trots die sjaal draagt Marcin Cybula, een fotograaf die vroeger in het blok woonde, zegt dat hij de aandacht voor detail en consistentie die het project kenmerkt, waardeert. Hij denkt dat deze kleine dingen het leven aangenamer maken.
"Het werd een soort icoon", zegt hij. “Wat nog geweldiger is, is dat het de weg vrijmaakt voor andere gebouwen. Het toonde aan dat je niet overboord hoeft te gaan om de bouwsteen te laten opvallen, schoon en esthetisch te laten zijn.”
Terug in Płyta Redłowska reageerden bewoners van een flatgebouw uit de jaren 60 enthousiast toen ze ontdekten dat Traffic Design een muurschildering voor hun gebouw had ontworpen.
De plaatsvervangend voorzitter van hun woningbouwvereniging, Dariusz Roman, zei dat hij het voorstel van de organisatie goedkeurde toen hij zag dat het werd ondersteund door hoogwaardige materialen en samenwerking met goede ontwerpers. Maar het belangrijkste was dat het niets kostte voor de gemeenschap, die voornamelijk uit gepensioneerden bestond en in plaats daarvan werd gefinancierd door de lokale autoriteiten.
“Advertentie”
Maar niet alle woningbouwverenigingen, instanties die wijdverbreid zijn in Polen, hebben zoveel geluk. Velen moeten jarenlang sparen om zelfs maar een eenvoudige renovatie te kunnen betalen. Soms proberen ze het kapitalisme te gebruiken om het proces te versnellen door advertenties op groot formaat op de muren van gebouwen te plaatsen, die het Poolse landschap verder vervuilen en het symptoom zijn van een andere 'ziekte' van Poolse steden: reklamoza.
Zie het gehele artikel hier: https://notesfrompoland.com/2022/08/01/ ... ds-cities/
