Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in Oost-

Plaats reactie
bertvaneck
Berichten: 16423
Lid geworden op: vr aug 19, 2011 8:54 am

Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in Oost-

Bericht door bertvaneck » za dec 23, 2017 6:31 pm

Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in Oost-Europa’

Alex Steenbergen . 22 december 2017

Het Polen van voormalig premier Jarosław Kaczinski blijft zich verzetten tegen het Europese spreidingsplan voor vluchtelingen. Toch speelt zich aan de oostgrens van de EU onder de radar een nieuwe migratiegolf af.

ILO - OIT CC BY-NC-ND 2.0


Gastarbeiders uit de vroegere Sovjetrepublieken Oekraïne en Wit-Rusland vinden vlot hun weg naar nieuwe lidstaten als Polen en Litouwen. In Oost-Europa kiezen regeringen voor immigratie om de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen compenseren, maar dit stelt hun arbeidsmarkt op de proef.

Onder Litouwse vlag

Het was me al opgevallen nog voor in een voet in Litouwen gezet had. De ferry van Kiel naar Klaipeda heeft weinig gemeen met de cruiseschepen die vanuit dezelfde haven naar het Hoge Noorden vertrekken.


‘Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar’

De passagiers zijn vooral vrachtwagenchauffeurs die met hun truck de oversteek maken. Hoewel hun wagen onder Litouwse vlag staat geregistreerd, spreken ze onderling een taal die lijkt op Russisch maar die ik moeilijk kon thuisbrengen. Bij navraag bleek het om Oekraïens te gaan. Het waren enkele van de 16.000 buitenlandse truckchauffeurs die al in Litouwen staan geregistreerd.

Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar. Maar de prijs die zij betalen voor dat astronomische bedrag is hoog. De gedwongen rust tijdens de overtocht leek voor hen zeer welgekomen.

’s Avonds keken ze wat meewarig naar de vrolijke groep Nederlandse 50-plussers -voor velen leeftijdsgenoten- die hun vakantie met het nodige bier hadden ingezet. In transit, op boten, treinen of bussen kruisen verschillende werelden elkaar wel vaker.

Twee vliegen in een klap

Polen heeft als eerste de deuren opengezet. Sinds Euromaidan [de naam die gegeven is aan de protesten in Oekraïne die op 21 november 2013 ontstonden tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne, nvdr] en de oorlog in Donbass (Oost-Oekraïne) is het aantal arbeidsvergunningen en visa met de helft gestegen.


‘Polen compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen gesloten te houden’

In 2015 bedroeg het aantal uitgereikte visa een miljoen. Het contrasteert met de ruim 2000 vluchtelingen uit het Midden-Oosten die het land in dat jaar beloofde op te nemen. Een belofte die de conservatieve regering daarna niet heeft waargemaakt. Jarosław Kaczinski en de zijnen wijzen er graag op dat het land al voldoende Oekraïnse vluchtelingen heeft opgenomen.

Het aantal gevallen van officieel asiel is in Polen echter amper toegenomen. De stijging komt door de visa, uitgereikt op uitnodiging van een werkgever, het gaat dus om economische migratie. Polen slaat zo twee vliegen in een klap: het compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen ferm gesloten te houden.

Andere landen volgen, zij het onder druk. In Litouwen is het bedrijfsleven bang dat goedkope Oekraïnse arbeid Polen een concurrentievoordeel geeft. Vooral de transportsector –15 procent van de Litouwse economie– trekt aan de alarmbel.

Knelpuntmigranten

Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig. Bedrijven maken er voor ander werk een sport van achterpoortjes in de wet te exploiteren.


‘Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig’

Zo bieden ondernemingen via informele instellingen “opleidingen” in catering en bouw aan, al gaat het in de realiteit natuurlijk om gewone arbeid. En wanneer de juridische creativiteit uitgeput raakt, blijft voor durvers de illegaliteit een optie. De migratiestroom gaat naar het Westen, en geen wet is daartegen bestand.

Vluchtelingen of niet, Oost-Europa lijkt het Westen een les in economische migratie te geven. Het ontbreekt er niet aan werk voor migranten, naar er is een schaduwzijde. Deze mensen komen terecht op een arbeidsmarkt waar de spelregels niet altijd goed werken. Zowel de staat als het middenveld bekomen nog van jaren onderinvestering in het sociaal weefsel.

Het is moeilijk met Oekraïnse gastarbeiders te praten over het werk dat ze doen. Een Litouwse vakbondsleider vertelde me dat velen van hen bang zijn hun job te verliezen en hun verblijfsvergunning ingetrokken te zien. Maar een Litouws lid wou wel praten, onder een schuilnaam.



‘Een ongeval is snel gebeurd’

Jurgis Rudkus werkt in een grote industriële onderneming met maar liefst 500 werknemers. Zijn handen verraden een fysiek belastende job. Hij somt de litanie aan onregelmatigheden en misbruiken binnen zijn bedrijf droog op. Vastberaden maar zonder illusies over de wereld waarin hij leeft.

De aanwezigheid van Oekraïnse collega’s wordt binnen het grote bedrijf niet aan de grote klok gehangen. Hij weet dat ze ergens op de terreinen in slaapzalen leven en niet aan de normale werkroosters onderhevig zijn. Het bedrijf doet hen werken wanneer het uitkomt, met weinig consideratie voor lunchpauzes. Pas toen er zich een ongeval voordeed, kreeg hij te zien hoe subtiel sociale dumping wordt georganiseerd.


‘Omdat Oekraïners in het bedrijf werken en leven, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’

‘Een Oekraïnse man werd ziek op de werkvloer en we een ambulance moesten bellen. Hij werd afgevoerd en kreeg na de nodige zorgen de rekening van 150 euro (bijna een gemiddeld loon in Oekraïne) gepresenteerd. Bleek dat hij niet sociaal verzekerd was. Ik ging met het geval naar het management, maar kreeg daar geen informatie. Ik werd zelfs onder druk gezet de zaak te laten vallen.’

Rudkus noemt ontslag een ‘zacht dreigement’ en spreekt van gevallen waar hij te horen krijgt dat ‘een ongeval snel gebeurd is.’ Hij liet zich niet intimideren en stapte naar de sociale zekerheidsadministratie.

‘Eerst ging ik ervan uit dat er een probleem was met zijn contract. Dat bleek echter niet het geval. Omdat Oekraïners in het bedrijf leven en werken, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’

Hier ging het over een legaal achterpoortje dat slim werd benut. In andere gevallen is het gewoon het bedrijf dat zelf de wetten bepaalt op de werkvloer. Zo beschrijft Rudkus het geval van een man die een ongeval meemaakte en waarvoor de verantwoordelijkheid moest worden vastgelegd. Het bedrijf was hier de facto partij en rechter, omdat ze haar versie van de feiten naar de arbeidsinspectie kon opsturen. De zaak werd geclasseerd in het voordeel van het bedrijf, zonder verder gevolg.

De arbeidsinspectie is tijdens ons gesprek vaak kop van jut. ‘Zij zouden onze klachten moeten opvolgen, maar wanneer ze een zaak onderzoeken, waarschuwen ze het bedrijf ruim op voorhand dat er een inspectie aankomt. Tegen dan zal de werkgever ervoor zorgen dat alles is rechtgezet. En op het moment zelf tonen ze alleen het deel van het gebouw dat in orde is.’

bertvaneck
Berichten: 16423
Lid geworden op: vr aug 19, 2011 8:54 am

Re: Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in O

Bericht door bertvaneck » za dec 23, 2017 6:33 pm

Uber in Warschau

Zwakke wetgeving, bedrijven die de regels naar hun hand zetten, vakbonden die weinig kunnen uitrichten. Het lijkt een recept voor misbruik. In Polen, waar het fenomeen goed is onderzocht, zijn de cijfers ontluisterend. De internationale organisatie voor migratie (IOM) in Warschau rapporteert dat 20 procent van de Oekraïnse migranten zegt opgelicht te zijn door een werkgever. In veel gevallen gaat het om lonen die niet worden uitbetaald of slechte werkomstandigheden.


‘20 procent van de Oekraïnse migranten zegt opgelicht te zijn door een werkgever, soms is er sprake van werken onder dwang, waarbij het paspoort door de werkgever of een tussenpersoon wordt gegijzeld’

Soms gaat het simpelweg om werken onder dwang, waarbij het paspoort door de werkgever of een tussenpersoon wordt gegijzeld.

Het is veelzeggend dat een derde van de Oekraïnse migranten zegt niet te weten waar ze moeten aankloppen in geval van misbruik. Anderen vernoemen de politie, of het Oekraïnse consulaat. Vakbonden of andere ngo’s worden nauwelijks vermeld als mogelijke bron van bijstand.

Het verbaast Iga Magda, econome en experte arbeidsmarkt in Warschau, allemaal niet.

‘We horen verschillende verhalen over misbruik van Poolse werknemers in Polen, dus voor Oekraïnse immigranten bestaat het risico allicht. Oekraïnse werknemers werken traditioneel in sectoren zoals landbouw waar de bescherming zeer laag is en de arbeidsomstandigheden hard.’

Ook de nieuwe economie is een gretige afnemer van Oekraïnse werkkrachten. ‘Ik heb hier geen data over, maar ik kan uit eigen ervaring zeggen dat veel chauffeurs van Uber in Warschau Oekraïns spreken. In heel Polen zijn er een miljoen van dergelijke schijnzelfstandigen die vooral gewone arbeid leveren.’

Bernard Spragg. NZ CC0 1.0


Zwakke wetgeving

De zwakte van de staat en de vakbonden klinkt overigens bekend. Het lidmaatschap van de vakbonden is sinds de jaren ’90 sterk teruggelopen. Zij werden door werknemers gepercipieerd als onmachtig en als iets van het verleden. In veel sectoren zijn de vakbonden nauwelijks nog aanwezig.

De zwakte van de arbeidsinspectie heeft te maken met onderbezetting en een onwil in de overheid te investeren. De private sector kan zich wel goede advocaten veroorloven die zich bezighouden met het uitbuiten van zwakten in de wet. Het draait voor hen alleen om kostenminimalisering. De arbeidswet dateert nog van 1974 en heeft geen antwoord op de complexiteit van de nieuwe economie.


‘De huidige Poolse regering werpt zich op als beschermer van de kleine man, en krijgt zo de steun van de vakbond Solidarnosc.’

Toch lijkt er beterschap in zicht, en wel uit onverwachte hoek. ‘De Europese Unie promoot de sociale dialoog en ook in Polen rijst het besef dat vakbonden een positieve bijdrage kunnen leveren. Je kan veel aanmerken op de huidige regering (geleid door de nationaal-conservatieven van Kaczinski), maar er zijn signalen dat ze de meest aggressieve zakenpraktijken niet meer tolereert. Ze werpt zich op als beschermer van de kleine man, en krijgt zo de steun van de vakbond Solidarnosc.’

Het Westen is ook niet altijd een lichtend voorbeeld. ‘Ik wil benadrukken dat dit verhaal uit Litouwen doet denken aan de verhalen die wij in het Westen hoorden over de werkomstandigheden van Polen daar. En vergeet niet dat in het Verenigd Koninkrijk zero-hour contracten schering en inslag zijn.’

Het is een ironie die Rudkus ook niet ontgaat. ‘Juist in bedrijven waar Litouwers managen, zijn de werkomstandigheden het slechtst. Internationale bedrijven hebben een andere cultuur met een meer open houding naar vakbonden toe.

Misschien is het psychologisch te verklaren. Velen voelden zich in het Westen vernederd. Als een kind wordt misbruikt, heeft het meer kans om later zelf te misbruiken. Of mensen denken gewoon dat ze zelf goed terecht zijn gekomen terwijl ze het zelf hard hebben gehad. Dus voor die Oekraïners kan het zo slecht toch niet zijn.’

Begrip, maar weinig solidariteit

Na het Brexit-referendum zagen we in Groot-Brittannië een opstoot van xenofobie gericht tegen Oost-Europese migranten. Polen blijken eerder tolerant tegenover migratie uit de Oekraïne. Dit staat in contrast met de negatieve reacties die vluchtelingen uit het Midden-Oosten in Polen oproepen. Oekraïners worden als cultureel verwant gezien en hun strijd tegen gemeenschappelijke vijand Rusland wekt sympathie.


‘Oekraïners worden als cultureel verwant gezien en hun strijd tegen gemeenschappelijke vijand Rusland wekt sympathie’

Zo ook in Litouwen. Rudkus spreekt met begrip over zijn Oekraïnse collega’s. ‘Zij gaan nu door hetzelfde als wat wij in de jaren ’90 meegemaakt hebben: dezelfde werkloosheid, daling van lonen. Ons lidmaatschap van de EU heeft Litouwen indertijd gered.

Kapitaal kwam binnen en Litouwers konden naar het Westen gaan. Dat was een moeilijke periode, maar het gaf ons wel de kans daar zelf te zien dat het leven beter kon zijn. Oekraïners hebben die ervaring niet en zijn daarom een gemakkelijk slachtoffer voor misbruik. Ze weten eenvoudigweg niet hoe een goed leven eruitziet.’

Maar het begrip heeft zijn grenzen. Rudkus beschrijft dat de dagdagelijkse sfeer onder de werknemers goed is, gefaciliteerd door een gemeenschappelijke taal: Russisch. Maar toch hangt er een sfeer van leven en laten leven. ‘Veel Litouwers willen niet opkomen voor betere omstandigheden voor de Oekraïnse collega’s. Als zij in die omstandigheden willen werken, is dat voor velen hun probleem, niet het onze. Bovendien weten ze dat er weinig kans op loonsverhoging bestaat, wanneer zij in het bedrijf zijn.’

kilo2582 CC BY-NC 2.0

bertvaneck
Berichten: 16423
Lid geworden op: vr aug 19, 2011 8:54 am

Re: Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in O

Bericht door bertvaneck » za dec 23, 2017 6:34 pm

Netto-migratieland

Rudkus raakt het pijnpunt aan. Zelfs wanneer gelijke werkomstandigheden kunnen worden afgedwongen, blijft het een feit dat Oekraïnse arbeid een neerwaartse druk op de lonen zet. Rudkus is niet de enige die een vicieuze cirkel vreest: lonen in Litouwen blijven laag zodat de uitstroom van de eigen bevolking naar het buitenland niet kan worden gestopt. Wat verdere immigratie nodig maakt.


‘Het blijft een feit dat Oekraïnse arbeid een neerwaartse druk op de lonen zet’

Zover hoeft het niet te komen. De theorie zegt dat voor elke laagbetaalde job die door immigratie wordt ingevuld, ander werk wordt gecreëerd. En inderdaad, in de transportbedrijven rond Klaipeda vormen Litouwers het management en de administratie, terwijl de chauffeurs en arbeiders Oekraïners zijn.

Ook de Poolse ervaring lijkt doemscenario’s uit te sluiten. Polen is een groot land dat zelfs een miljoen immigranten relatief gemakkelijk op kan nemen. De economie loopt als een trein en de werkloosheid is historisch laag. Het geeft niet alleen Poolse werknemers meer munitie aan de onderhandelingstafel, ook Oekraïnse inwijkelingen krijgen zicht op betere opties.

Polen is nu een netto-immigratieland geworden, oppervlakkig bekeken zonder al te veel sociale fricties. Het brengt Tomasz Wieladek, econoom bij de zakenbank Barclays, ertoe te zeggen dat demografie geen noodlot hoeft te zijn. Rudkus deelt zijn enthousiasme echter niet.

Plaats reactie