Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in Oost-
Geplaatst: za dec 23, 2017 6:31 pm
Oekraïense gastarbeid zet neerwaartse druk op lonen in Oost-Europa’
Alex Steenbergen . 22 december 2017
Het Polen van voormalig premier Jarosław Kaczinski blijft zich verzetten tegen het Europese spreidingsplan voor vluchtelingen. Toch speelt zich aan de oostgrens van de EU onder de radar een nieuwe migratiegolf af.
ILO - OIT CC BY-NC-ND 2.0
Gastarbeiders uit de vroegere Sovjetrepublieken Oekraïne en Wit-Rusland vinden vlot hun weg naar nieuwe lidstaten als Polen en Litouwen. In Oost-Europa kiezen regeringen voor immigratie om de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen compenseren, maar dit stelt hun arbeidsmarkt op de proef.
Onder Litouwse vlag
Het was me al opgevallen nog voor in een voet in Litouwen gezet had. De ferry van Kiel naar Klaipeda heeft weinig gemeen met de cruiseschepen die vanuit dezelfde haven naar het Hoge Noorden vertrekken.
‘Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar’
De passagiers zijn vooral vrachtwagenchauffeurs die met hun truck de oversteek maken. Hoewel hun wagen onder Litouwse vlag staat geregistreerd, spreken ze onderling een taal die lijkt op Russisch maar die ik moeilijk kon thuisbrengen. Bij navraag bleek het om Oekraïens te gaan. Het waren enkele van de 16.000 buitenlandse truckchauffeurs die al in Litouwen staan geregistreerd.
Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar. Maar de prijs die zij betalen voor dat astronomische bedrag is hoog. De gedwongen rust tijdens de overtocht leek voor hen zeer welgekomen.
’s Avonds keken ze wat meewarig naar de vrolijke groep Nederlandse 50-plussers -voor velen leeftijdsgenoten- die hun vakantie met het nodige bier hadden ingezet. In transit, op boten, treinen of bussen kruisen verschillende werelden elkaar wel vaker.
Twee vliegen in een klap
Polen heeft als eerste de deuren opengezet. Sinds Euromaidan [de naam die gegeven is aan de protesten in Oekraïne die op 21 november 2013 ontstonden tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne, nvdr] en de oorlog in Donbass (Oost-Oekraïne) is het aantal arbeidsvergunningen en visa met de helft gestegen.
‘Polen compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen gesloten te houden’
In 2015 bedroeg het aantal uitgereikte visa een miljoen. Het contrasteert met de ruim 2000 vluchtelingen uit het Midden-Oosten die het land in dat jaar beloofde op te nemen. Een belofte die de conservatieve regering daarna niet heeft waargemaakt. Jarosław Kaczinski en de zijnen wijzen er graag op dat het land al voldoende Oekraïnse vluchtelingen heeft opgenomen.
Het aantal gevallen van officieel asiel is in Polen echter amper toegenomen. De stijging komt door de visa, uitgereikt op uitnodiging van een werkgever, het gaat dus om economische migratie. Polen slaat zo twee vliegen in een klap: het compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen ferm gesloten te houden.
Andere landen volgen, zij het onder druk. In Litouwen is het bedrijfsleven bang dat goedkope Oekraïnse arbeid Polen een concurrentievoordeel geeft. Vooral de transportsector –15 procent van de Litouwse economie– trekt aan de alarmbel.
Knelpuntmigranten
Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig. Bedrijven maken er voor ander werk een sport van achterpoortjes in de wet te exploiteren.
‘Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig’
Zo bieden ondernemingen via informele instellingen “opleidingen” in catering en bouw aan, al gaat het in de realiteit natuurlijk om gewone arbeid. En wanneer de juridische creativiteit uitgeput raakt, blijft voor durvers de illegaliteit een optie. De migratiestroom gaat naar het Westen, en geen wet is daartegen bestand.
Vluchtelingen of niet, Oost-Europa lijkt het Westen een les in economische migratie te geven. Het ontbreekt er niet aan werk voor migranten, naar er is een schaduwzijde. Deze mensen komen terecht op een arbeidsmarkt waar de spelregels niet altijd goed werken. Zowel de staat als het middenveld bekomen nog van jaren onderinvestering in het sociaal weefsel.
Het is moeilijk met Oekraïnse gastarbeiders te praten over het werk dat ze doen. Een Litouwse vakbondsleider vertelde me dat velen van hen bang zijn hun job te verliezen en hun verblijfsvergunning ingetrokken te zien. Maar een Litouws lid wou wel praten, onder een schuilnaam.
‘Een ongeval is snel gebeurd’
Jurgis Rudkus werkt in een grote industriële onderneming met maar liefst 500 werknemers. Zijn handen verraden een fysiek belastende job. Hij somt de litanie aan onregelmatigheden en misbruiken binnen zijn bedrijf droog op. Vastberaden maar zonder illusies over de wereld waarin hij leeft.
De aanwezigheid van Oekraïnse collega’s wordt binnen het grote bedrijf niet aan de grote klok gehangen. Hij weet dat ze ergens op de terreinen in slaapzalen leven en niet aan de normale werkroosters onderhevig zijn. Het bedrijf doet hen werken wanneer het uitkomt, met weinig consideratie voor lunchpauzes. Pas toen er zich een ongeval voordeed, kreeg hij te zien hoe subtiel sociale dumping wordt georganiseerd.
‘Omdat Oekraïners in het bedrijf werken en leven, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’
‘Een Oekraïnse man werd ziek op de werkvloer en we een ambulance moesten bellen. Hij werd afgevoerd en kreeg na de nodige zorgen de rekening van 150 euro (bijna een gemiddeld loon in Oekraïne) gepresenteerd. Bleek dat hij niet sociaal verzekerd was. Ik ging met het geval naar het management, maar kreeg daar geen informatie. Ik werd zelfs onder druk gezet de zaak te laten vallen.’
Rudkus noemt ontslag een ‘zacht dreigement’ en spreekt van gevallen waar hij te horen krijgt dat ‘een ongeval snel gebeurd is.’ Hij liet zich niet intimideren en stapte naar de sociale zekerheidsadministratie.
‘Eerst ging ik ervan uit dat er een probleem was met zijn contract. Dat bleek echter niet het geval. Omdat Oekraïners in het bedrijf leven en werken, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’
Hier ging het over een legaal achterpoortje dat slim werd benut. In andere gevallen is het gewoon het bedrijf dat zelf de wetten bepaalt op de werkvloer. Zo beschrijft Rudkus het geval van een man die een ongeval meemaakte en waarvoor de verantwoordelijkheid moest worden vastgelegd. Het bedrijf was hier de facto partij en rechter, omdat ze haar versie van de feiten naar de arbeidsinspectie kon opsturen. De zaak werd geclasseerd in het voordeel van het bedrijf, zonder verder gevolg.
De arbeidsinspectie is tijdens ons gesprek vaak kop van jut. ‘Zij zouden onze klachten moeten opvolgen, maar wanneer ze een zaak onderzoeken, waarschuwen ze het bedrijf ruim op voorhand dat er een inspectie aankomt. Tegen dan zal de werkgever ervoor zorgen dat alles is rechtgezet. En op het moment zelf tonen ze alleen het deel van het gebouw dat in orde is.’
Alex Steenbergen . 22 december 2017
Het Polen van voormalig premier Jarosław Kaczinski blijft zich verzetten tegen het Europese spreidingsplan voor vluchtelingen. Toch speelt zich aan de oostgrens van de EU onder de radar een nieuwe migratiegolf af.
ILO - OIT CC BY-NC-ND 2.0
Gastarbeiders uit de vroegere Sovjetrepublieken Oekraïne en Wit-Rusland vinden vlot hun weg naar nieuwe lidstaten als Polen en Litouwen. In Oost-Europa kiezen regeringen voor immigratie om de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen compenseren, maar dit stelt hun arbeidsmarkt op de proef.
Onder Litouwse vlag
Het was me al opgevallen nog voor in een voet in Litouwen gezet had. De ferry van Kiel naar Klaipeda heeft weinig gemeen met de cruiseschepen die vanuit dezelfde haven naar het Hoge Noorden vertrekken.
‘Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar’
De passagiers zijn vooral vrachtwagenchauffeurs die met hun truck de oversteek maken. Hoewel hun wagen onder Litouwse vlag staat geregistreerd, spreken ze onderling een taal die lijkt op Russisch maar die ik moeilijk kon thuisbrengen. Bij navraag bleek het om Oekraïens te gaan. Het waren enkele van de 16.000 buitenlandse truckchauffeurs die al in Litouwen staan geregistreerd.
Voor Oekraïners en Wit-Russen is het Litouwse gemiddelde loon van 600 euro per maand in eigen land ondenkbaar. Maar de prijs die zij betalen voor dat astronomische bedrag is hoog. De gedwongen rust tijdens de overtocht leek voor hen zeer welgekomen.
’s Avonds keken ze wat meewarig naar de vrolijke groep Nederlandse 50-plussers -voor velen leeftijdsgenoten- die hun vakantie met het nodige bier hadden ingezet. In transit, op boten, treinen of bussen kruisen verschillende werelden elkaar wel vaker.
Twee vliegen in een klap
Polen heeft als eerste de deuren opengezet. Sinds Euromaidan [de naam die gegeven is aan de protesten in Oekraïne die op 21 november 2013 ontstonden tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne, nvdr] en de oorlog in Donbass (Oost-Oekraïne) is het aantal arbeidsvergunningen en visa met de helft gestegen.
‘Polen compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen gesloten te houden’
In 2015 bedroeg het aantal uitgereikte visa een miljoen. Het contrasteert met de ruim 2000 vluchtelingen uit het Midden-Oosten die het land in dat jaar beloofde op te nemen. Een belofte die de conservatieve regering daarna niet heeft waargemaakt. Jarosław Kaczinski en de zijnen wijzen er graag op dat het land al voldoende Oekraïnse vluchtelingen heeft opgenomen.
Het aantal gevallen van officieel asiel is in Polen echter amper toegenomen. De stijging komt door de visa, uitgereikt op uitnodiging van een werkgever, het gaat dus om economische migratie. Polen slaat zo twee vliegen in een klap: het compenseert de uitstroom van de eigen bevolking naar het Westen terwijl het een politiek argument heeft om de deur voor Syrische vluchtelingen ferm gesloten te houden.
Andere landen volgen, zij het onder druk. In Litouwen is het bedrijfsleven bang dat goedkope Oekraïnse arbeid Polen een concurrentievoordeel geeft. Vooral de transportsector –15 procent van de Litouwse economie– trekt aan de alarmbel.
Knelpuntmigranten
Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig. Bedrijven maken er voor ander werk een sport van achterpoortjes in de wet te exploiteren.
‘Voor enkele knelpuntberoepen, waaronder truckchauffeur, is sinds dit jaar zelfs geen visum meer nodig’
Zo bieden ondernemingen via informele instellingen “opleidingen” in catering en bouw aan, al gaat het in de realiteit natuurlijk om gewone arbeid. En wanneer de juridische creativiteit uitgeput raakt, blijft voor durvers de illegaliteit een optie. De migratiestroom gaat naar het Westen, en geen wet is daartegen bestand.
Vluchtelingen of niet, Oost-Europa lijkt het Westen een les in economische migratie te geven. Het ontbreekt er niet aan werk voor migranten, naar er is een schaduwzijde. Deze mensen komen terecht op een arbeidsmarkt waar de spelregels niet altijd goed werken. Zowel de staat als het middenveld bekomen nog van jaren onderinvestering in het sociaal weefsel.
Het is moeilijk met Oekraïnse gastarbeiders te praten over het werk dat ze doen. Een Litouwse vakbondsleider vertelde me dat velen van hen bang zijn hun job te verliezen en hun verblijfsvergunning ingetrokken te zien. Maar een Litouws lid wou wel praten, onder een schuilnaam.
‘Een ongeval is snel gebeurd’
Jurgis Rudkus werkt in een grote industriële onderneming met maar liefst 500 werknemers. Zijn handen verraden een fysiek belastende job. Hij somt de litanie aan onregelmatigheden en misbruiken binnen zijn bedrijf droog op. Vastberaden maar zonder illusies over de wereld waarin hij leeft.
De aanwezigheid van Oekraïnse collega’s wordt binnen het grote bedrijf niet aan de grote klok gehangen. Hij weet dat ze ergens op de terreinen in slaapzalen leven en niet aan de normale werkroosters onderhevig zijn. Het bedrijf doet hen werken wanneer het uitkomt, met weinig consideratie voor lunchpauzes. Pas toen er zich een ongeval voordeed, kreeg hij te zien hoe subtiel sociale dumping wordt georganiseerd.
‘Omdat Oekraïners in het bedrijf werken en leven, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’
‘Een Oekraïnse man werd ziek op de werkvloer en we een ambulance moesten bellen. Hij werd afgevoerd en kreeg na de nodige zorgen de rekening van 150 euro (bijna een gemiddeld loon in Oekraïne) gepresenteerd. Bleek dat hij niet sociaal verzekerd was. Ik ging met het geval naar het management, maar kreeg daar geen informatie. Ik werd zelfs onder druk gezet de zaak te laten vallen.’
Rudkus noemt ontslag een ‘zacht dreigement’ en spreekt van gevallen waar hij te horen krijgt dat ‘een ongeval snel gebeurd is.’ Hij liet zich niet intimideren en stapte naar de sociale zekerheidsadministratie.
‘Eerst ging ik ervan uit dat er een probleem was met zijn contract. Dat bleek echter niet het geval. Omdat Oekraïners in het bedrijf leven en werken, zijn ze officieel gedomicilieerd in Oekraïne. Zo vermijdt het bedrijf de nodige bijdragen voor gezondheidszorg te betalen.’
Hier ging het over een legaal achterpoortje dat slim werd benut. In andere gevallen is het gewoon het bedrijf dat zelf de wetten bepaalt op de werkvloer. Zo beschrijft Rudkus het geval van een man die een ongeval meemaakte en waarvoor de verantwoordelijkheid moest worden vastgelegd. Het bedrijf was hier de facto partij en rechter, omdat ze haar versie van de feiten naar de arbeidsinspectie kon opsturen. De zaak werd geclasseerd in het voordeel van het bedrijf, zonder verder gevolg.
De arbeidsinspectie is tijdens ons gesprek vaak kop van jut. ‘Zij zouden onze klachten moeten opvolgen, maar wanneer ze een zaak onderzoeken, waarschuwen ze het bedrijf ruim op voorhand dat er een inspectie aankomt. Tegen dan zal de werkgever ervoor zorgen dat alles is rechtgezet. En op het moment zelf tonen ze alleen het deel van het gebouw dat in orde is.’