Polen worstelt met zijn verleden van Poolse concentratiekampen in Silezië

Plievo
Berichten: 2944
Lid geworden op: do aug 18, 2011 8:19 pm

Polen worstelt met zijn verleden van Poolse concentratiekampen in Silezië

Bericht door Plievo » za jul 24, 2021 10:55 am

Polen worstelt met zijn verleden van Poolse concentratiekampen in Silezië
Afbeelding
Lerares Monika Kassner bij de poort van het voormalige kamp Zgoda in Swietochlowice, waar nu volkstuintjes zijn.

Polen waren in de Tweede Wereldoorlog helden of slachtoffers, maar nooit daders, zo ligt nu min of meer vast in de holocaustwet. Toch waren er 'Poolse concentratiekampen'. Na de oorlog.

Ekke Overbeek20 februari 2018, 23:14
Op een enkel monumentje na is het voormalige concentratiekamp Neu Dachs onzichtbaar. Verdwenen onder een brandweerkazerne, huizenblokken, leegstaande kantoren en een kleuterschool die luistert naar de naam 'Optimistisch'. Alleen het lijkenhuis staat er nog. Het werd gebouwd voor de ontluizing van de kleren van gevangenen. In de kelder werden lichamen verzameld van degenen die waren bezweken aan honger, kou, ziekten, uitputting.

Het onooglijke bakstenen gebouwtje, bij de stad Jaworzno, is in gebruik als als schrootmagazijn. Geen bordje, geen monumentje, wel een man die wantrouwig vraagt wat vreemdelingen doen op zijn erf.

Dit zijn de overblijfselen van een van de vele 'filialen' van Auschwitz die de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoolog bouwden in Polen. Kampen waarmee de Polen niets van doen hadden en wie anders zegt, mag voortaan vrezen voor vervolging, op grond van de nieuwe holocaustwet: het Poolse volk mag volgens die wet niet in verband worden gebracht met nazi-misdaden. Polen waren helden, of slachtoffers, maar nooit daders.


Dwangarbeiders
Critici vrezen dat de wet breder zal worden ingezet, tegen journalisten die schrijven over zwarte bladzijden in de Poolse geschiedenis. Zoals over de jodenvervolging buiten de kampen, maar ook over wat ná de oorlog in Neu Dachs en ruim tweehonderd soortgelijke kampen gebeurde. Tienduizenden dwangarbeiders werden er opgesloten, afkomstig uit bevolkingsgroepen die de toenmalige Poolse communistische machthebbers onwelgevallig waren: Oekraïners, Lemken, Sileziërs en Duitsers.

De meesten zaten vast in Opper-Silezië waar ze als dwangarbeiders de zware industrie draaiende hielden. 'Poolse concentratiekampen', concludeerde weekblad Newsweek Polska recent. Dát mag in Polen niet geschreven worden, oordeelde de rechter: het blad moet rectificeren.

Maar het vonnis verandert niets aan de feiten. "De Sovjets waren hier nog maar drie weken, toen het kamp weer in gebruik werd genomen", vertelt Przemyslaw Dudzik, directeur van het stedelijk museum van Jaworzno. De communisten veranderden dit Auschwitz-netwerk in een soort lokale Goelag, met Jaworzno als centrum. In december 1945 werkten in Opper-Silezië 40.000 dwangarbeiders. Het aantal gevangenen per barak nam toe. Vele duizenden bezweken. Dudzik draait er niet omheen: "De omstandigheden in dit kamp waren toen erger dan onder de Duitsers." In het bos even verderop staat een monument voor de doden. Ze liggen onder de grond waarop omwonenden wandelen, joggen en hun hond uitlaten. Niemand weet precies waar.

Socialistisch gareel
De Duitse bordjes met 'Achtung Hochspannung' verdwenen pas van het hek in 1954. Dwangarbeiders hadden ondertussen plaats gemaakt voor 'moeilijk opvoedbare' jongeren die hier met de methodes van Sovjet-pedagoog Anton Makarenko in het socialistische gareel werden geperst.

Afbeelding
Links het gebouw van concentratiekamp Neu Dachs bij Jaworzno, waarin het ontluizen van de gevangenen gebeurde. Rechts de barak waarin een werkplaats gevestigd was.Beeld Foto: Museum Auschwitz-Birkenau


Al die naoorlogse jaren werd Jaworzno door de regering in Warschau gebruikt. Wel degelijk Poolse concentratiekampen dus? Dudzik steigert bij het horen van die term. "Er werd gebruik gemaakt van Poolse handen. Maar de Sovjets legden dit systeem op." De directeur legt de nadruk op de ideologische motieven van de daders, niet op hun nationaliteit. "Maar dat is een kwestie van perspectief", geeft hij toe.

Dat perspectief is heel anders in Swietochlowice, veertig kilometer ten westen van Jaworzno. Hier in Silezië herinnert men zich de geschiedenis heel anders. "Het waren Poolse, communistische concentratiekampen", zegt Monika Kassner op besliste toon. Ze werden opnieuw ingericht door de Poolse staat en het waren Poolse functionarissen die hier hun schrikbewind uitoefenden.

De lerares geschiedenis staat in de sneeuw voor de zwarte poort van het voormalige kamp Zgoda. Ook Zgoda begon als dependance van Auschwitz en werd na de oorlog een van de beruchtste onderdelen van de lokale goelag. Zgoda was een klein kamp - er werden maximaal 1300 gevangen ingepropt - en het bestond maar kort. Het sterftecijfer was echter schrikbarend hoog. 2500 doden in driehonderd dagen.

Eigenlijk stond de poort, die pas na de val van het communisme werd teruggevonden, een eindje verderop, maar daar is geen plaats voor herdenking. "Het kamp moest worden vergeten", zegt Kassner. De barakken hebben plaatsgemaakt voor volkstuintjes. 's Zomers is het er gezellig. Nu liggen ze er verlaten bij onder de sneeuw.

De kampcommandant, Salomon Morel, was een Jood die de oorlog had overleefd als communistische partizaan. Hij bouwde 'levende piramides' door gevangenen op elkaar te laten stapelen. Tegen de tijd dat de bovenste het plafond raakte, waren de ondersten al gestikt. Officieel was het een werkkamp, maar de geïnterneerden waren te ziek en te zwak om te worden ingezet in de mijnen. "Er zaten hier veel kinderen. Zeker ook om te werken", schampert Kassner.

Volksduitsers
Na de val van het communisme begon de Poolse justitie een onderzoek naar de sadistische praktijken van kampcommandant Morel. Hij ontkende alle kwaad, maar nam uit voorzorg de benen naar Israël. Dat land levert geen staatsburgers uit, ook niet als ze verdacht worden van volkerenmoord. Hij ontliep daardoor zijn straf.

Bijzonder genoegen schepte Morel uit het afranselen en vernederen van zogenaamde Volksduitsers (Volksdeutsche). Dit waren Polen die tijdens de oorlog een lijst ondertekenden, waarmee ze aangaven tot het Duitse volk te behoren. Volksduitsers waren in Polen dus wat NSB'ers in Nederland waren: landverraders.

In Silezië, in het zuidwesten van Polen, was de situatie echter veel ingewikkelder. De provincie lag eeuwenlang buiten Polen, maar veel mensen in Opper-Silezië spraken nog altijd een Slavisch dialect. Na de Eerste Wereldoorlog kreeg Polen een deel van Opper-Silizië. Tijdens de Tweede Wereldoorlog pikten de Duitsers het gebied weer in en zetten de Sileziërs voor het blok: Volksduitser worden of het concentratiekamp in.

De Poolse regering in ballingschap en de katholieke kerk adviseerden te kiezen voor dat eerste, om te voorkomen dat het Poolse element helemaal zou verdwijnen. Maar het was niet de regering in Londen die het na de oorlog voor het zeggen kreeg. Voor de communisten waren alle Volksduitsers verraders. Dus ook de grootouders van Monika Kassner.

Kassner staat voor een supermarkt in het centrum van Swietochlowice. Het winkelende publiek loopt achteloos langs een witte muur naast de ingang. "Daarachter loopt een trap naar beneden. In de kelder bevindt zich het voormalige gemeentelijke badhuis."

Na de oorlog werden daar Volksduiters - lees: Sileziërs - verhoord en gemarteld. "Het was letterlijk een bloedbad", zegt Kassner. Wie overleefde, wachtte gevangenissen of kampen zoals Zgoda. Dertigduizend Sileziërs werden gedeporteerd als dwangarbeider naar de Sovjet-Unie.

Verkracht, vermoord, weggejaagd
Kassners grootvader kwam levend terug uit de mijnen van het Donbass, maar verdween vervolgens anderhalf jaar in een communistische gevangenis wegens 'verraad van het Poolse volk'. "Hij wilde er nooit over praten." Pas na de val van het communisme begonnen de kleinkinderen vragen te stellen en reconstrueerden 'de Opper-Silezische tragedie'.

Sileziërs waren verkracht, vermoord, weggejaagd, of ze vertrokken jaren later alsnog uit het straatarme, communistische Polen naar de Bondsrepubliek. Hun plek werd ingenomen door immigranten uit alle delen van Polen, waardoor de ruim 800.000 Sileziers vandaag de dag een minderheid zijn in hun eigen regio.

Afbeelding
Beeld Foto: Museum Auschwitz-Birkenau

"Ik ben geen Pool, geen Duitse, ik ben Silezische", zegt Kassner. De generatie van haar grootouders sprak Duits en Silezisch. Zijzelf spreekt Silezisch en Pools. Geen Duits. "Dat Duits praten heeft voor zoveel ellende gezorgd, zei mijn moeder. Het is beter dat de kinderen die taal niet meer leren." Ieder jaar loopt ze mee in een bijna twintig kilometer lange herdenkingsmars die eindigt voor de zwarte poort van het 'Poolse, communistische concentratiekamp Zgoda'.

Buiten Silezië weet vrijwel niemand iets over deze geschiedenis. Dat verandert langzaam, dankzij boeken zoals die van Marek Luszczyna. De Warschause journalist gooide eind vorig jaar de knuppel in het hoenderhok met de titel van zijn boek: 'Poolse concentratiekampen'. Newsweek Polska wijdde er een artikel aan en kreeg prompt een proces aan de broek. Dit laat zien waar critici van de nieuwe holocaustwet bang voor zijn; zelfs als er onderzoek mag worden gedaan, kunnen journalisten die daar over schrijven worden aangepakt.

Communisten
Volgens Luszczyna is het duidelijk dat het concentratiekampen waren: "Burgerbevolking werd zonder vorm van proces opgesloten, voor onbepaalde tijd, zonder fatsoenlijke levensomstandigheden." Hij twijfelt er evenmin aan dat nationalistische motieven een belangrijke rol speelden bij de repressie tegen Sileziërs en Oekraïners. "De communisten streefden naar een etnisch homogene staat."

De misdrijven begaan door Polen waren getalsmatig veel kleiner dan de Duitse misdaden. Volgens Luszczyna geen reden te beweren dat misdaden die in Polen werden begaan, niet door Polen werden begaan. Zoals premier Morawiecki onlangs deed: "Wat na 1939 gebeurde is de verantwoordelijkheid van Duitsland en wat er in het communistische Polen na 1945 gebeurde is de verantwoordelijkheid van de communisten."

Communistisch elftal
Journalist Luszczyna trekt die lijn genadeloos door: "Dus het Poolse voetbalelftal dat in 1974 derde werd op het WK was ook geen Pools elftal, maar een communistisch elftal?" Hij schudt zijn hoofd. "Als we willen dat de nazi-vernietigingskampen 'Duits' worden genoemd, moeten we eerlijk zijn en de naoorlogse communistische kampen 'Pools' noemen."

Daar is de regering nog lang niet aan toe. Premier Morawiecki wees nog maar eens met de beschuldigende vinger naar Duitsland: "De Duitse regering, tenminste dat heb ik gelezen, gebruikt een deel van het kamp Dachau om vluchtelingen op te vangen. Natuurlijk moeten vluchtelingen ook ergens wonen, maar toch niet op een plek waar zeker honderdduizend mensen werden vermoord?" In Polen is zoiets ondenkbaar, benadrukte hij. Blijkbaar heeft de premier niet gelezen over de schroothandel in het lijkenhuis van Jaworzno, over de volkstuintjes in concentratiekamp Zgoda en over het bloedbadhuis onder de supermarkt in Swietochlowice.

Waar ligt Silezië?
Silezië is een gebied dat eeuwenlang geen deel uitmaakte van Polen, maar van Pruisen en daarna Duitsland. In het oostelijke gedeelte, Opper-Silezië, bleven veel mensen Silezisch spreken, een Slavische taal die sterk verwant is aan het Pools. Na de Eerste Wereldoorlog brak in Opper-Silezië drie keer een opstand uit. De opstandelingen wilden aansluiting bij Polen. Er werd een referendum gehouden, waarna in 1922 een derde van Opper-Silezië een Poolse provincie werd met een autonome status. Hier bevond zich het grootste deel van de kolen- en staalindustrie. Na de Duitse verovering van Polen in september 1939 werd het gebied weer bij Duitsland gevoegd.

Na de oorlog volgden repressies door de communistische machthebbers, die de Sileziërs als Duitsers of landverraders behandelden. Massale verkrachtingen door het Rode Leger, deportatie en dwangarbeid. Op de conferentie van Potsdam waren de geallieerden overeen gekomen dat zowel het gemengde Opper-Silezië, als het helemaal Duitse Neder-Silezië (met als hoofdstad het huidige Wroclaw) Pools moest worden. Vrijwel alle Duitsers werden verjaagd. Veel Sileziërs vertrokken later naar Duitsland, om te ontkomen aan de armoede in het communistische Polen. In 1990, na de val van het communisme, werd een Beweging voor Silezische Autonomie opgericht, die streeft naar een autonome status binnen Polen. De huidige Poolse provincie Silezië (Śląsk) omvat ook gebieden die historisch niet tot Silezië behoren, waaronder de stad Jaworzno.

premier: ook Joodse daders
De Poolse premier Mateusz Morawiecki gaf zaterdag een nieuwe impuls aan de hoogoplopende ruzie over de zogenaamde holocaustwet die het strafbaar stelt 'het Poolse volk' te beschuldigen van medeplichtigheid aan Duitse oorlogsmisdaden. Hij verklaarde: "Natuurlijk zal het niet strafbaar zijn te zeggen dat er Poolse daders waren, zoals er ook Joodse daders waren en Russische- en Oekraïense-, niet alleen Duitse." De Israëlische president Rivlin reageerd furieus. "Beweren dat onze mensen collaboreerden met de nazi's is een nieuw dieptepunt.





https://www.trouw.nl/nieuws/polen-worst ... ~b9d5d9ac/

Plaats reactie