Van postcommunistische ongezelligheid is in de havenstad Gdańsk, het moderne Gdynia en badplaats Sopot absoluut geen sprake. Digital nomad Kevin van Huët bekeek de zogenoemde Driestad (Trójmiasto) door de ogen van een kraanmachiniste en vakbondsvrouw.
Vijf maanden moest ze nog. Na dertig jaar zwoegen op de Leninwerf in Gdańsk telde Anna Walentynowicz de dagen tot haar pensioen af. In haar jonge jaren was ze er begonnen als lasser. Later zou ze zich letterlijk opwerken en ging ze haar geld verdienen als hijskraanmachiniste, op tientallen meters boven de grond. Maar wanneer ze op 7 augustus 1980 aan het begin van een nieuwe werkdag door Poort nr. 2 de werf binnenloopt, wacht haar een onaangename verrassing: ze wordt op staande voet ontslagen.
Walentynowicz zou zich schuldig hebben gemaakt aan diefstal, maar als vooraanstaand lid van een illegale vakbond in het communistische Polen laat de werkelijke reden achter haar ontslag zich raden. Woedend verlaat ze de werf. De socialistische slagzin boven de uitgang – ‘Dank voor uw goede werk’ – geeft nog een cynische trap na.
Voor tienduizenden arbeiders in de havens van Gdańsk en Gdynia blijkt het gedwongen vertrek van Walentynowicz de druppel. Onder leiding van elektricien Lech Wałęsa komen ze massaal in verweer tegen de slechte werkomstandigheden en beginnen ze te zagen aan de poten van het communistische bewind in Polen. Er worden 21 eisen op een bord geschreven en aan de poort gehangen, met de oprichting van een vakbond als belangrijkste pijler. En die zou er komen: Solidariteit (Pools: Solidarność) werd de eerste erkende en gedeeltelijk onafhankelijke vakbond achter het IJzeren Gordijn.
Poort nr. 2 van de voormalige Leninwerf in Gdańsk, met links op de achtergrond het Europese Centrum voor Solidariteit.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
Toevluchtsoord
Ruim 41 jaar later sta ik ook bij Poort nr. 2. Niet om mezelf in een kraan te hijsen of om een regime omver te werpen, maar om het Europese Centrum voor Solidariteit te bezoeken. Het de eerste stop tijdens mijn rondreis door Pommeren en misschien wel de plek die het eigenzinnige karakter van de regio in het noorden van Polen het best symboliseert. In de vrijzinnige Driestad loopt men niet in de pas en wordt ontevredenheid niet zomaar onder stoelen of banken geschoven. Van oudsher is het een toevluchtsoord geweest voor andersdenkenden uit binnen- en buitenland.
De 21 eisen hangen nog altijd aan de poort, ter herinnering aan de opstanden. Lenin, de naamgever van weleer, is verdwenen; met het portret van de Poolse ex-paus Johannes Paulus II heeft de werf een nieuwe beschermheilige. Het roestbruine gebouw voorbij de poort huisvest het museum over de legendarische vakbond. Binnen is onder andere het gele hoogwerkerskantoor van Walentynowicz te bewonderen. Vanaf het dakterras, dat vrij toegankelijk is, kijk ik uit over de scheepswerf die Walentynowicz dagelijks vanuit haar kraan zag.
Vrijplaatsen als 100cznia geven de haven van Gdańsk een tweede leven.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
Kleurenpalet
Het aantal havenmedewerkers dat hier zijn geld verdient, is de afgelopen jaren sterk teruggelopen. De oude scheepsloodsen bieden tegenwoordig steeds vaker plaats aan concertgangers en cocktaildrinkers. In grote zitzakken hangen ze voor de pop-uprestaurantjes in Elektryków en 100cznia, vrijplaatsen die elk jaar uitdijen en afgedankte delen van het havengebied een tweede leven geven.
Vanaf een andere hooggelegen plek in de stad, de cocktailbar op de bovenste etage van Hotel Puro, zou Anna Walentynowicz nog maar weinig van haar stad herkennen. Het historische en grotendeels autovrije centrum van de Gdańsk is de afgelopen tientallen jaren zorgvuldig gerenoveerd. Rondom de Mariakerk (een van de grootste bakstenen kerken ter wereld) en voorbij de Groene Poort (die roder is dan de naam doet vermoeden) zijn de huizen in vrolijke tinten geschilderd. Een uitzondering is het bruine geboortehuis van natuurkundige Gabriel Fahrenheit, dat ietwat anoniem ligt verscholen aan de rand van het gezellige centrum.
Het centrum van Gdańsk bestaat uit kleurige huisjes, zoals hier aan de Lange Markt.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
Niet alleen vanuit Walentynowicz-perspectief is Gdańsk een vrolijk kleurenpalet. Ook vanaf het water laat de stad zich prima verkennen. Dat ontdek ik wanneer ik de volgende ochtend in een kajak stap. In twee uur peddel ik door een groot deel van het stadscentrum, langs de vele terrassen die aan de oever van de Motława uitnodigen voor een kopje koffie in de ochtendzon.
Hoogtepunten op de route zijn de talloze stadspoorten. Daarvan springt de Kraanpoort het meest in het oog. Het houten middendeel van het middeleeuwse bouwwerk heeft wel iets weg van een spaceshuttle en staat hoogstwaarschijnlijk op een van de ansichtkaarten die je naar huis stuurt. Voordat de stad na de Tweede Wereldoorlog definitief in Poolse handen kwam, na een lange Pruisisch-Duitse geschiedenis, diende het bouwwerk niet alleen als havenkraan maar ook als vestingwerk.
Gdynia: springplank naar de rest van de wereld
Anders dan Gdańsk, is het moderne Gdynia nooit in handen van de Duitsers geweest. Het voormalige vissersdorp werd zo’n honderd jaar geleden aangewezen als nieuwe zeehaven in de Poolse Corridor, het enige stukje land dat Polen na de Eerste Wereldoorlog toegang gaf tot de Oostzee. Gdynia moest de concurrentie aangaan met Gdańsk, dat in die tijd vooral werd bewoond door Duitsers die de vrije stad Danzig noemden.
Gdynia, een voormalig visserdorp, is de moderne tegenhanger van Gdańsk.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
Hoewel Gdynia de afgelopen tientallen jaren uitgroeide tot een stad zo groot als Eindhoven, lieten velen de stad in het verleden juist achter zich. Voor Poolse emigranten werd het voormalige vissersdorp een laatste herinnering aan hun geboortegrond: vanaf de internationale scheepsterminal in Gdynia vertrokken ze om hun heil elders ter wereld te zoeken. In het indrukwekkende Emigratiemuseum wordt uitgebreid beschreven hoe de haven het begin was van de rest van hun leven.
Bijna mediterraan: Sopot
Ingeklemd tussen de twee havensteden ligt het derde en kleinste lid van de Driestad: Sopot. Wanneer ik over de langste houten pier van Europa loop, waan ik me eerder in Zuid-Europa dan aan de Oostzeekust. Zelfs de hoofdstraat in Sopot – de Ulica Bohaterów Monte Cassino, een straat die haar naam dankt aan de Poolse rol in de veldslag bij het gelijknamige Italiaanse klooster in WOII – doet mediterraan aan. De voetgangersstraat heeft met het Bochtig Huisje en een standbeeld van de beer Wojtek, de mascotte van het Poolse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog, een aantal bijzondere blikvangers.
De vuurtoren van Sopot, met op de achtergrond de langste houten pier van Europa.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
Wanneer ik de metro terug naar Gdańsk pak, besluit ik nog één stop te maken: het panoramadak van Olivia Star, het hoogste gebouw van de Driestad. Op zo’n 150 meter hoogte geniet ik van een uitzicht waar zelfs een kraanwerkster als Anna Walentynowicz jaloers op zou zijn. In 2010 kwam ze om het leven bij een tragische vliegramp die ook de Poolse president en 94 anderen fataal zou worden. Terwijl ik in de verte de haven van Gdańsk zie liggen, bedenk ik me dat ze waarschijnlijk trots zou zijn op haar Driestad, die decennia na de oprichting van Solidariteit nog altijd het symbool is van Pools verzet.
Het panoramadak van Olivia Star biedt uitzicht over een groot deel van de Driestad. Uiterst links is nog net de Oostzee te zien.
FOTO VAN KEVIN VAN HUËT
https://www.nationalgeographic.nl/digin ... ynia-sopot