In januari herdacht de wereld de Holocaust op de plek die het symbool voor de massamoord op zes miljoen Joden werd: Auschwitz-Birkenau. De hoofdrol was voor de ruim tweehonderd overlevers die nog altijd in leven zijn. ‘Ik hoorde het gegil van kinderen die in het vuur werden gegooid.’
Caspar Naber3 mei 2020, 13:00
David Lewin (rechts) tijdens de persbijeenkomst op zondag, een dag voor de grote herdenking.BEELD EPA
75 jaar geleden bevrijdde het Russische Rode Leger het concentratie- en vernietigingskamp. Van de bevrijders is niemand nog in leven, maar ruim tweehonderd overlevende gevangenen wél. Tien van hen lieten zich in januari interviewen door media uit de hele wereld.
Ze zijn tussen de 78 en 94 jaar oud, vertellen dat ze vrijwel elk jaar naar de herdenking komen, dat ze zich ‘gezegend’ voelen dat ze er nog zijn. En dat ze het nog steeds lastig vinden om over hun ervaringen te praten.
Zoals de Pool David Lewin (94). Hij werd als achttienjarige met zijn jongere broer vanuit het Joodse getto van Warschau gedeporteerd en kwam in 1943 in Auschwitz terecht. ‘We werden na aankomst van elkaar gescheiden en ik heb hem nooit meer gezien,” begint de hoogbejaarde Pool flink. “Ik werkte in de ‘sauna’ waar nieuwkomers werden geschoren en gedesinfecteerd. Op een dag vernam ik dat mijn broer was doodgeschoten. Tot op heden weet ik niet waarom.”
Dan wordt het hem te veel. Hij breekt. In het Duits stamelt hij: “Sorry, ik kan niet verder praten.” Een cameraman geeft hem een papieren zakdoekje. Een paar seconden is het doodstil in de zaal. Alleen het geklik van fotocamera's verstoort de stilte.
Als hij zich heeft herpakt, biedt Lewin zijn excuses aan. “Wat mij daar toen is aangedaan, doet nog steeds pijn.” Van de bevrijding herinnert hij zich alleen dat hij het niet besefte. “Een vriend bleef maar roepen: begrijp je wel wat er gebeurt? Maar dat vrijheidsgevoel heb ik nooit gehad.”
Leon Weintraub doet na hoe kamparts Josef Mengele met zijn duim gevangen naar links of rechts stuurde (de gaskamers of het werkkamp). Overlevende Alina Dabrowska zit naast hem.BEELD EPA
Extreemrechts
De 90-jarige Igor Malickij, die zijn blauwwit gestreepte kampjasje over zijn grijze streepjeskostuum draagt, praat aan één stuk door in het Russisch. De Oekraïner wil niet meer stilstaan bij het verleden. “De toekomst en daarmee de jeugd, is veel belangrijker,” zegt hij, druk gebarend. “Zeker in de huidige tijd.” Dat vindt ook de Pools-Amerikaanse Benjamin Lesser. “In een wereld waar mensen en vooral jongeren in toenemende mate aan geheugenverlies lijken te lijden, zijn onze verhalen belangrijker dan ooit om de herinnering aan de Holocaust levend te houden.”
Het is nog steeds moeilijk te geloven, zegt de 91-jarige man in blauw kostuum met das, dat een beschaafde cultuur met geschoolde mensen zo kan veranderen in een groep monsters. Hij heeft nog steeds slapeloze nachten van zijn ervaringen in Auschwitz. “Onze barak stond vlakbij de ovens van de crematoria. 's Nachts hoorde ik gegil van kinderen die levend in het vuur werden gegooid. Ik beschouw het als mijn plicht om de wereld mijn verhaal te vertellen. Anders sterven de Holocaust-slachtoffers een tweede keer. Zij mogen niet vergeten worden.”
Leon Weintraub (94) wil over het verleden alleen kwijt dat hij het nog steeds onverteerbaar vindt dat zijn hele familie is vergast en gecremeerd maar geen graf heeft. De in Zweden woonachtige Pool wil verder vooral kwijt wat hem stoort. “De laatste keer dat het Poolse Auschwitz-comité bij elkaar kwam, was in 2018. De Poolse regering vindt het niet belangrijk meer omdat de nadruk volgens haar te veel lag op de joodse slachtoffers en te weinig op de Poolse. Dezelfde Poolse regering tolereert dat er mensen in nazi-uniformen door de straten marcheren en zichzelf neonazi’s noemen.”
Dat diverse wereldleiders de aandacht willen opeisen in deze week van herdenking, stoort veel aanwezigen. Zo liggen de leiders van Polen en Rusland overhoop door uitspraken van de Russische president Poetin, die verklaarde dat regeringsleden in het vooroorlogse Polen antisemitisch waren, en een ‘innemende’ houding tegenover nazi-Duitsland hadden. Polen reageerde furieus en sprak van geschiedvervalsing.
Tijdens de herdenking in januari waren veel hoogwaardigheidsbekleders aanwezig, maar overlevenden speelden dit keer de hoofdrol. Ze legden kransen en plaatsten kaarsen bij de ‘dodenmuur’ waar vooral mannelijke Poolse gevangenen werden geëxecuteerd. Vier overlevenden hielden een toespraak.
Benjamin Lesser.BEELD EPA
https://www.parool.nl/wereld/75-jaar-na ... gle.com%2F