Als Culturele Hoofdstad van Europa staat Leeuwarden dit jaar niet alléén in de schijnwerpers. Heel de provincie Fryslân is het kunstzinnige middelpunt van het oude continent. Met onder meer een drietal op zichzelf staande theaterproducties. Regisseur Titus Tiel Groenestege schetst de totstandkoming van het eerste deel, dat als Lost in the Greenhouse in première gaat.
Friese en Poolse arbeiders plukken in de kassen van Sexbierum tomaten, paprika’s en komkommers. Er wordt geroddeld, gedronken en geflirt. Ze vormen een gemeenschap, een mienskip, maar leven in verschillende werelden. Als op een dag het lijk wordt gevonden van een jonge Poolse man, roept dat vragen op: wie is hij en wat is hem overkomen?
In de bijzondere muziektheatervoorstelling Lost in the Greenhouse van theatergezelschap Orkater komt de geschiedenis van de jonge Pool Wojtek tot leven. In zijn vaderland ziet hij geen toekomst en dus vertrekt hij naar het Friese Sexbierum om daar in de kassen zijn geluk te beproeven. Tussen de groenteplanten wordt hij verliefd op de dochter van zijn baas. En hij is niet de enige…
Nationale en internationale acteurs, een band, een fanfareorkest (en een paard…) vertellen zijn meeslepende verhaal, dat werd geschreven door Titus Tiel Groenestege (58, opgegroeid in Workum), die ook de regie voor zijn rekening neemt, en Geert Lageveen (56, geboren en getogen in Drachten). De mannen – allebei verbonden aan muziektheatergezelschap Orkater – baseerden zich op een bericht uit 2013 in de Leeuwarder Courant over een Poolse arbeider die dood was aangetroffen in een sloot in Franeker.
Regisseur Groenestege: ‘Toen bekend werd dat Leeuwarden dit jaar Culturele Hoofdstad van Europa zou zijn, is Orkater benaderd door het comité Leeuwarden-Fryslân 2018. We mochten een voorstelling maken in de kassen van Sexbierum. Omdat Geert en ik Friese wortels hebben, waren wij meteen enthousiast. Eerlijk gezegd wisten we niet dat er kassen in Friesland waren, maar Sexbierum is een plek in Nederland met heel veel licht, dus een logische locatie. We zagen dat er veel Polen werkten. En omdat het thema van Leeuwarden 2018 iepen mienskip – open gemeenschap – is, wilden we onderzoeken hoe Friezen en Polen met elkaar omgaan in zo’n gemeenschap. We lazen alles waar maar het woord Polen in voorkwam. Succesverhalen over Polen in Nederland, maar ook berichten over dronken Polen die hier aanrijdingen veroorzaken. En toen stuitte ik op dat bericht in de Leeuwarder Courant over die Poolse jongen die in Friesland dood in een sloot was gevonden. Hoewel het nog steeds onduidelijk is wat er precies met hem is gebeurd, hebben wij dat bericht als uitgangspunt genomen. De voorstelling begint met zijn dood en in retrospectief laten we zien hoe het zo ver heeft kunnen komen. Dat deel van het verhaal is overigens fictief. De dode jongen fungeert als kapstok om onze fantasie over de samenwerking tussen de Friese en Poolse kasarbeiders vorm te geven.’
Titus Tiel Groenestege: ‘Het is een indringend verhaal dat hard aankomt, maar ook hoop biedt’
Hoe heeft u zich verder in Polen verdiept?
‘Om het stuk authentiek te houden hadden we Poolse acteurs en Poolse muzikanten nodig. Met acteur Redbad Klijnstra, zelf half Fries half Pool, hebben we een week door Polen gereisd om ons te laten informeren over het land. Mensen denken vaak dat Polen in ontwikkeling achterloopt op West-Europa. Maar dat is niet terecht: op bepaalde gebieden, zeker in Warschau, zijn de Polen trendsetters. Neem bijvoorbeeld de digitale innovatie: in Polen kon je al contactloos betalen in taxi’s toen dat fenomeen hier nog niet eens bestond.’
In Lost in the Greenhouse lijken de Polen en Friezen langs elkaar heen te leven. Was dat ook uw ervaring?
‘Je kunt niet alle Polen over één kam scheren – ook niet in de kassen. Er zijn Polen die willen integreren en daarom bewust op zoek gaan naar een Nederlandse vriendin. Maar je hebt ook arbeiders die hier alleen geld willen verdienen om daarna zo snel mogelijk terug te reizen. Die laatste groep aardt hier niet. Wat me wel opviel, is dat iedereen in de kas tijdens de werkpauze per land bij elkaar ging zitten. Niet uit vijandigheid, maar uit gemak.’
De locatie van het stuk is bijzonder. Staan de acteurs tussen de planten?
‘We spelen in een gekweekt decor. Die kas is zo groot als een voetbalveld en voor dit stuk helemaal gestript. Daarna zijn er tomaten geplant, want die groeien het hardst. Het publiek zit op een tribune en de toneelvloer bevindt zich tussen de planten, maar de acteurs en muzikanten kunnen wel in het groen verdwijnen.’
Welke rol speelt muziek in de voorstelling en wie zitten er in de cast?
‘Orkater staat bekend om zijn muziektheater. Daarmee pakken we dan ook uit. De Poolse componist Radek Fedyk heeft de muziek geschreven en een band samengesteld die de voorstelling live zal begeleiden. En er komt ook een fanfareorkest langs. Het stuk telt zes acteurs, onder wie Leopold Witte, Redbad Klijnstra en Maartje van de Wetering. Verder doen er zes stagiaires van de theaterschool in Amsterdam en 25 amateurtoneelspelers uit Friesland mee. Een van de hoofdrollen wordt gespeeld door de Poolse Angelika Kurowska, die in eigen land een bekende film- en tv-actrice is. In de voorstelling wordt er, net als in de kassen, in vier talen gecommuniceerd: Pools, Nederlands, Fries en Engels. Er is vertaling aanwezig, al is het soms juist de bedoeling dat het publiek het Pools niet verstaat.’
Wat voor soort voorstelling is Lost in the Greenhouse geworden?
‘Friezen zijn, net als Polen, trots op hun identiteit en hun agrarische achtergrond. En beide volken zijn strijdvaardig. Het is een indringend verhaal over eigenheid, verbinding, liefde en dood, dat hard aankomt, maar ook hoop biedt. Het wordt een waar spektakel.’
TerZake is een bijlage van Media Lab en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van Elsevier Weekblad. De thematiek komt tot stand op basis van wensen van adverteerders en de artikelen worden door onafhankelijke journalisten gemaakt.