Deze weggemoffelde vrouwen laten zich zien in Poolse kunst

Lech
Berichten: 4935
Lid geworden op: vr aug 19, 2011 12:30 pm

Deze weggemoffelde vrouwen laten zich zien in Poolse kunst

Bericht door Lech » ma aug 19, 2019 4:52 am

Deze weggemoffelde vrouwen laten zich zien in de Poolse kunst

Rond het beeld van een vrouw die een banaan eet ontstond deze lente een rel in Polen. De Pools-Nederlands schrijver en documentairemaker Dore van Duivenbode duidt de terugkeer van het zondige lichaam en bevrijdende lichaamskunst.

Clinique, koraal 304, de enige make-up in de handtas van mijn Poolse moeder. Ik was een jaar of dertien, trok mijn kamerdeur dicht, stiftte mijn lippen, deed mijn mond open en bewoog langzaam mijn tong. Ik voelde speeksel en keek op. De lippenstift had een vettige, koraalkleurige waas op de spiegel achtergelaten.


Het ‘tongzoentrainen’ gebeurde heimelijk, uiteraard. Als tiener trok ik mij terug in mijn eigen vacuüm. Zoenen zonder te zoenen. Onzichtbaar zijn. Verplaatste mijn lichaam zich naar het strand, dan hield ik mijn buik in en ogen gesloten. Zo klein mogelijk wilde ik zijn.

“Alsof ik iedereen teleurstelde”, vertelt kunstenares Weronika Siwiec (30) mij over haar pubertijd. Om iedere lichamelijke verandering moest ze huilen. In onze Poolse gezinnen was het lichaam omgeven door schaamte. Naakte lijven zagen we nooit. Geen zweet, niet doorlekken. Geen seksualiteit. Het lichaam was zondig.
Wijdbeens op de wc-pot

Met mijn Poolse moeder woonde ik in Rotterdam en het tegenovergestelde zag ik in Nederlandse families. Bij haar eerste ongesteldheid nam de moeder van een vriendin wijdbeens plaats op de wc-pot. “En zo moet ‘ie erin.” Het blauwe touwtje bungelde. Een andere vriendin kreeg les in het gebruik van toiletpapier. Twee velletjes, max. Haar voeten wiebelden boven de vloer, haar moeder keek gehurkt mee. Met haar vader ging ze naar de sauna - de schaamte voorbij.

Dore van Duivenbode (34) is Pools-Nederlands schrijver en documentairemaker. In 2018 verscheen haar debuut ‘Mijn Poolse huis. Vakanties naar Auschwitz’ dat bekroond werd met de Bob den Uyl-prijs. Met regisseur Britta Hosman maakte ze de documentaireserie ‘Moja Polska’, die dit jaar op tv te zien was.

Mijn moeder reikte in Polen eens naar een bosbessensorbet. Het vers gedraaide ijs was de wandeling door de graanvelden waard. Onder haar oksel geen transpiratievocht of vegen deodorant, maar zwarte puntjes, alle precies even lang. “Gadver, mam”, reageerde ik vol walging. Zoals de dochter van een Poolse vriendin vorig jaar snauwde: “Mam, je praat zo hard.” En dit jaar: “Mam, je práát. Houd daarmee op.” De schaamte voor onze moeders is, die niets anders doen dan zíjn, is van alle tijden.
Afbeelding

Weronika Siwiec. Beeld Ella Hansman
Bloot online

Na haar blootloze jeugd ging Weronika Siwiec vrouwenlichamen schilderen. Abstract en naakt. Haar ouders negeren haar kunst en vragen wanneer zij weer een illustratie voor Netflix zal maken. Dat betaalde zo goed. De jonge kunstenares gaat haar eigen weg en plaatste een naaktfoto online. Van zichzelf. In hun kleine appartement in Warschau was haar moe­der in alle staten. Beschaamd en bang. Haar grootste angst was wat anderen van haar dochter zouden denken. De dochter zelf was trots op de foto. Misschien iets te. “Hij was niet eerlijk genoeg, te geposeerd.” Ze bedacht zich en haalde de foto weer offline.

Ik dacht aan mijn Poolse grootmoeder en hoe zij zou hebben gereageerd als mijn naakte lichaam online was verschenen. Eigenhandig zou ze hebben geprobeerd om het internet aan stukken te scheuren. De buren zou ze ontwijken. Als het lichaam is losgekoppeld van seksualiteit verdwijnt al die schaamte misschien, overpeinzen Siwiec en ik.

Helemaal schaamteloos willen we toch niet zijn. In sommige situaties mogen er best blossen op de wangen verschijnen. Graag zelfs. Gène houdt ons in toom. Alleen in Polen krijgt de schaamte die omhoog kruipt van buitenaf een extra slinger. Altijd is de vrouw hier schaakstuk in politieke en sociale manoeuvres geweest. Tegenwoordig is het negentiende-eeuwse model weer in trek: Matka Polka (Pool­se Moeder). Deze voorbeeldvrouw koestert de Poolse waarden, beschermt het gezin en hierdoor het land. Buitenshuis is zij subtiel en passief en draagt zij haar seksualiteit niet uit. Bin­nen is zij de hoeder van het patriottisme en de toekomst van de natie.

Vriendinnen van in de dertig, die in het buitenland hebben gewoond, klagen bij terugkomst in Polen over hun vrijgezelle bestaan. Een van hen vliegt af en toe naar Londen om aan haar seksuele trekken te komen. Voor vierhonderd zloty (honderd euro) kan ze op-en-neer. Assertieve vrouwen, die weten wat zij willen, roepen bij hun Poolse dates irritaties op.

Bananenrel

Vooral als zo’n vrouw zich een prominente plek heeft toegeëigend en er nota bene entreegeld is betaald. ‘Sztuka konsumpcyjna’ (Consumer Art, 1975, Natalia LL) werd dit jaar uit het Nationaal Museum in Warschau verwijderd en naar het archief verbannen. De directeur was niet lang ervoor door de conser­vatieve PiS-regering (Recht en Rechtvaardigheid) aangesteld en is een van de vele nieuwe museumdirecteuren sinds PiS aan de macht is.

Het kunstwerk, een video van een vrouw die suggestief een banaan eet, zou voor kinderen aanstootgevend zijn. Zoals mijn moeder het eens vertikte om in een Poolse doe-het-zelfwinkel een ‘pijpsleutel’ aan de kassière te vragen omdat ze bang was dat pijpen ‘pijpen’ betekende. Hoe hard we het gereedschap ook nodig hadden, ze weigerde het werkwoord in mijn bijzijn uit te spreken. De museumdirecteur weigert iedere eventuele gedachte eraan. Als tegenreactie plaatsten duizenden Polen selfies online met bananen in hun hand, mond en tegen hun hoofd aan als was het een pistool. ‘Ga je gang’, leken al deze reacties te zeggen, ‘wij zijn met meer en eten intussen alle Ecuadoraanse bananen op.’ Een luxe die tijdens het socialisme ondenkbaar was.
Afbeelding
Instagram-rel na het weghalen van het kunstwerk van Natalia LL uit het museum.

De bananenrel staat niet op zichzelf. Vrouwelijke kunstenaars ontvangen minder overheidsgelden, gevoelige onderwerpen zoals het femi­nisme worden door publieke kunstinstellingen vermeden en seksuele voorlichting op scholen wordt geschrapt. Om de bananen, waarmee de Polen massaal poseerden, kon worden gegrinnikt maar het protest was niet futiel. Natalia LL had een vrouw met macht getoond en die vrouw is nu weg. Precies hiertegen ageerde Ewa Partum al in de jaren tachtig, toen ik nog niet geboren was.
Afbeelding
Ewa Partum, Self-Identification, 1980.

Eerst de staat, dan jij

Met Weronika Siwiec heb ik het over deze kunstenares, die onze leeftijd had toen zij de serie ‘Samoidentyfikacja’ (Self-Identification, 1980) maakte. De dertiger stond ’s ochtends op, liet haar donkere haren tot net over haar schouders hangen en koos een luchtige outfit: naaldhakken. Op de puntige schoenen liet zij zichzelf naakt filmen en fotograferen. De foto’s plakte zij in afbeeldingen van Warschau. Zo staat Partum op naaldhakken voor het presidentiële paleis, voor een politieagente en in een rij voor een winkel. Ze stond naast voetgangers die in dikke jassen de Poolse winter trotseren,en zei: wat er ook tegen mij wordt ondernomen, ik keer altijd terug.

Natalia LL en Partum maakten deze werken in een tijd dat het feminisme nauwelijks in Polen bestond. Volgens Partum konden vrouwen alleen overleven als zij zich camoufleerden en hun eigen persoonlijkheid negeerden. De vrouw was arbeidskracht. Haar recht om te werken, de kinderopvang en legale abortus moesten de industrie draaiende houden, maar haar salaris was lager en toegang tot de hoogste burelen had zij niet. Feministische kunst bracht de mogelijkheid tot zelfrealisatie, schreef Partum, in de taal van toen.

Terwijl in Nederland vrouwenemancipatie van onderop ontstond, werd het in Polen door de staat ingevoerd. Hierdoor was het afwezig in het publieke debat, waar de aandacht naar de politieke vrijheiding in plaats van naar het individu. Het dan jij-mechanisme noemde Agnieszka Graff dit. “Eerst onafhankelijk­heid, dan jij; eerst een sterke staat, dan jij; eerst een overwinning, dan jij; eerst socialisme, dan jij; en als laatste: eerst kapitalisme...” In het gevecht om politieke vrijheid en economische vooruitgang wordt gelijkheid uitgesteld. Rechten, zoals abortus zonder opgaaf van een specifieke reden, worden geofferd voor afspraken met de kerk, die de regering hielp om het socialisme te verslaan. Samen dragen ze een ideaalbeeld van de vrouw uit: de maagd Maria.

Zo werd ‘body art’ in de jaren negentig onderdeel van de zoektocht naar de Poolse identiteit. Vier decennia na Partums naaldhakkenserie loop ik op de roltrap van Warszawa Centralna achter een vrouw van begin twintig. Haar billen komen onder haar korte broek vandaan. Gympen, een koptelefoon op haar gemillimeterde haren, schijnbaar ongestoord door haar omgeving verdwijnt ze de stad in. Ze laat de indruk achter zichzelf te hebben gerealiseerd.

Een paar maanden eerder deden zowel Partum als Natalia LL mee aan de expositie ‘Medea Muckt Auf’ (De Opstand van Medea) in Dresden. Een recensent omschreef de tentoonstelling als ‘een cumulatief gebrul’ tegen de stilte rondom vrouwelijke kunstenaars.Vier decennia na Partums naaldhakkenserie loop ik op de roltrap van Warszawa Centralna achter een vrouw van begin twintig. Haar billen komen onder haar korte broek vandaan. Gympen, een koptelefoon op haar gemillimeterde haren, schijnbaar ongestoord door haar omgeving verdwijnt ze de stad in. Ze laat de indruk achter zichzelf te hebben gerealiseerd.

Een paar maanden eerder deden zowel Partum als Natalia LL mee aan de expositie ‘Medea Muckt Auf’ (De Opstand van Medea) in Dresden. Een recensent omschreef de tentoonstelling als ‘een cumulatief gebrul’ tegen de stilte rondom vrouwelijke kunstenaars.
Afbeelding
Buiken (1968)van Alina Szapocznikow , te zien in Kröller Muller.

Gebrul in Warschau

Dit gebrul is al jaren in de straten van Warschau te horen, daar broeit en zindert het. Gebrul klinkt door in een nieuwe generatie body art-kunstenaars zoals Aneta Grzeszykowska, Katarzyna Kozyra en Alicja Zebrowska en in de vrouwen die na 1989 geboren zijn, hun rechten vanzelfsprekend vonden, zoals ik die in Nederland altijd gevonden heb, en nu de straat op gaan. Ik hoor het gebrul in een vriendin, die verkleed als een slavin uit de serie ‘Handmaid’s Tale’, met een demonstratie meeliep en werd bespuugd. Gelukkig hing de knalrode cape voor haar gezicht. Vrouwen zetten netwerken op om elkaar aan veilige anticonceptie te helpen en
beginnen blogs waar jonge vrouwen ‘eerlijk en zelfverzekerd over zichzelf kunnen praten’, zo­als Weronika Siwiec heeft gedaan met haar website Szajn. In een land waarin politieke systemen de generaties verdeelden, komen vrouwen van verschillende leeftijden nu samen met een gezamenlijk doel: hun toekomst.

Vaak hoor je dat Polen grijs is, maar het grijze gebied is juist hetgeen wat er mist. Discussies starten er in het heetst van de strijd. Sinds PiS regeert, vindt er continu een botsing van morele kaders plaats. Tussen de regering en de bevolking, tussen politieke partijen en tussen de inwoners zelf. Jonge Polen van uiteenlopende politieke spectra laten hun visie op hun ideale Polen horen. De strijd woedt in rechtbanken, in de media, op straat en in publieke debatten. Hij is lelijk én geeft lucht aan de democratische ontwikkeling. Onder het socialisme was deze turbulentie ondenkbaar. De strijd is de hoop.

”Durven we onszelf te zijn?” vraagt Siwiec aan ons allemaal. Eerlijk zijn tegen jezelf is het moeilijkste dat er is. De zelf, die ik als kind was voordat de schaamte omhoog kroop, zat op de stenen trap in de tuin van ons huis in Zuid-Polen. Ik droeg een bikini, zat voorovergebogen en kneep mijn buik samen waarna mijn navel op het gat in een donut leek. Ik telde de vetrollen, mijn blonde haren en druppels zweet. Totdat mijn broer om de hoek keek en ik snel naar binnen rende.

Siwiec’ vraag brengt mij bij kunstenares Alina Szapocznikow. Zij lijkt precies daar te zijn, bij zichzelf. Szapocznikow overleefde de Holocaust, werd terminaal ziek en probeerde de geschiedenis van haar lichaam en lijden te vertellen. Volgens Szapocznikow is het vluchtige moment, het triviale, het enige symbool van ons aardse bestaan. Een van haar beelden is een polyester buik, met aderen erop geschilderd en perfecte vetrollen. In gedachten laat ik mijn vingers tussen de huidplooien glijden. Hier, in dit moment, lijkt er niets echters te zijn. Het beeld is een belofte aan mijzelf om niet meer zo klein mogelijk te willen zijn.

https://www.trouw.nl/buitenland/deze-we ... ~be465e93/

Plaats reactie