Jenne Jan Holtland 6 mei 2018, 23:15
De Volkslegerlaan in Warschau heet nu Lech Kaczynski-laan, vernoemd naar de oud-president die in 2010 overleed. Zijn tweelingbroer Jaroslaw is partijleider van de rechtse PiS. Foto Piotr Malecki
Aan de Volkslegerlaan in Warschau heeft nog nooit iemand plezier beleefd. Stalinistische blokkendozen met afbladderende balkons kijken je nors aan. Muurtjes zijn er beklad met graffiti. Toch gaat de straat Michal Sarnicki aan het hart.
Voor de 32-jarige Sarnicki staat de Volkslegerlaan symbool voor de strijd die hij voert. Hij knikt naar een felblauw straatnaambordje. ‘Daar gaat ons gevecht over.'
Net als honderden andere straten in Polen heeft de Volkslegerlaan sinds kort een nieuwe naam. Het gaat om een plannetje van de rechts-nationalistische Poolse regering die af wil van straatnamen die het communisme ophemelen. Een lokaal raadslid gooide enthousiast een balletje op over de John Lennon-steeg. Kon de stad daar niet vanaf? Dat hele Imagine klonk hem in de oren als een zwaar overschat communistisch pamflet.
De bordjes zijn al vervangen
In heel Warschau hebben zo’n vijftig straten dit voorjaar een nieuwe naam gekregen. Het stadsbestuur, in handen van oppositiepartij Burgerplatform, probeert er via een rechtszaak nog een stokje voor te steken, maar de bordjes zijn alvast vervangen. De Volkslegerlaan heet nu Lech Kaczynski-allee, naar de tweelingbroer van voorzitter Jaroslaw van de politieke partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Lech kwam in 2010 om bij het vliegtuigongeluk van Smolensk en is hard op weg naar de status van politieke heilige. Vrijwel ieder stadje in Polen kreeg een Lech-buste, Lech-beeld of Lech-plaquette.
Sarnicki roert doordeweeks als kok in de pannen van een lokale bistro. Hij en zijn vrienden hebben zich verenigd in het actiecollectief ‘Handen af van onze straten’. Ze verzamelen handtekeningen en delen flyers uit. Ze zijn boos dat de bewoners van de straat niets gevraagd is.
Ze kennen de officiële redenering: het Volksleger, een partizanenkorps dat in 1944 opgericht werd, viel onder de Poolse communistische partij. Dat kan anno 2018 niet langer door de beugel. Piotr Ciszewski (38) draagt een zwart-wit geblokte Palestina-sjaal. Hij vindt het geschiedvervalsing. Het Volksleger vocht tegen nazi-Duitsland, zegt hij, aan de zijde van onder meer het ‘Thuisleger’, het ondergrondse verzet. Door linkse groepen uit het straatbeeld te gummen, wordt het Poolse verzet volgens Ciszewski – zeventig jaar later – gekaapt door nationalistisch-rechts.
De Armii Ludowej, de Volkslegerlaan, mocht niet meer. Foto Piotr Malecki
Geschiedenis is politiek
Geschiedenis is in Polen nooit alleen maar geschiedenis. Geschiedenis is politiek, zeker onder PiS, de ultraconservatieve partij die sinds tweeënhalf jaar aan de macht is. PiS strooit graag met het woord ‘patriot’. Jij bent een echte patriot, jij niet. Iemand die onder de vlag van de communisten vocht, kan in het woordenboekje van PiS nooit een patriot zijn. Gebouwen en straatnamen krijgen daarom andere namen, monumenten die het communisme ‘verheerlijken’ gaan tegen de vlakte.
Voor het lokale postkantoor op de Volkslegerlaan staat een getatoeëerde man met zijn hond. Krszystof Gralewski wist van niks, zo zegt hij. Ineens had zijn straat een nieuwe naam. Zijn taxichauffeur kon de straat niet meer vinden, de gps-routeplanner kende alleen de nieuwe naam. ‘Belachelijk vind ik het.’
Binnen in het postkantoor is het druk bij de loketten. In de rij ontpopt zich een kleine verzetshaard. Anna Ziedalska (48) en haar man Tomasz (48) zijn van plan de oude naam gewoon te blijven gebruiken. ‘De Gestapo was hier om de hoek gestationeerd’, schampert ze. ‘Moet die straatnaam nu soms ook veranderen?’
Niemand in de rij lijkt ervan op te kijken dat het kleine postkantoortje gevuld wordt met gehakketak over nazi’s of communisten. Dariusz Dobrzynicki (42) woont zelf niet in de Volkslegerlaan, maar heeft gehoord van de naamswijziging. ‘Het waren soldaten, punt uit. Ze vochten en sneuvelden voor Polen. Het gaat PiS er alleen maar om de status van Lech Kaczynski op te vijzelen.’
180 graden
Drijvende kracht achter de namentwist is het Instituut voor Nationale Herinnering (IPN). Het werd in 2000 opgericht met de opdracht om de archieven te beheren en onafhankelijk onderzoek te doen naar misdaden uit het communisme.
Op zichzelf een prima idee, zegt universitair docent politieke geschiedenis Piotr Osęka van de Poolse Academie van Wetenschap. Maar onder de PiS-regering is die rol 180 graden gedraaid. Het IPN nieuwe stijl, aldus Osęka, ziet de geschiedenis als de ‘lijm’ die het ‘Poolse volk’ bijeen houdt. ‘Het beschermt de Poolse reputatie tegen aanvallen van buitenaf, en draagt één visie uit op de geschiedenis, waarbij Polen altijd slachtoffer zijn. Saoedi-Arabië heeft olie als nationale hulpbron, wij hebben leed. Dat is het idee.’
PiS veranderde kort na de verkiezingswinst de wet, zodat de IPN-leiding voortaan wordt benoemd door het parlement – waar PiS een absolute meerderheid heeft. ‘Een soort ministerie van geschiedenis’, vindt Osęka. Deskundige historici met een schat aan ervaring zijn aan de kant gezet, rechts-nationalisten voeren de boventoon. Bij de uitgeverstak is een adjunct-directeur aangesteld die de boeken van Holocaust-ontkenner David Irving uitgaf.
Wervelwind
Als een wervelwind jaagt het IPN door de Poolse straten, geen stad wordt overgeslagen. Ook Zamość niet, de geboorteplaats van Rosa Luxemburg (1871-1919), voorvechtster van de internationale arbeidersbeweging. Een plaquette die aan haar herinnerde, werd vorige maand ondanks protesten weggehaald.
‘De geschiedenis staat geen schizofrenie toe’, verklaarde Jaroslaw Szarek, directeur van IPN. ‘Men stond aan de goede kant of de slechte.’ Het is zwart of wit, goed of fout. In het stadje Bielsko-Biala ontspon zich een discussie rond straten vernoemd naar de Sovjet-schrijvers Maksim Gorki en Vladimir Majakowski. Wat te doen? Hun poëzie is prachtig, hun propaganda in opdracht van Stalin een tikkeltje minder. Ze mochten blijven.
Als de Volkskrant-fotograaf actievoerders Sarnicki en Ciszewski wil vastleggen, heffen ze hun vuist – de mondiale strijdgroet van de communisten. Ze vinden dat het communisme ten onrechte wordt verketterd. ‘Onze symbolen worden ons afgenomen. Het is alsof we geen zuurstof meer krijgen.’ Op hun borst prijkt een button met daarop twee woorden: ‘Fuck IPN’.
https://beta.volkskrant.nl/nieuws-achte ... ~ba0616b1/