De machtsgreep van de Poolse regeringspartij PiS op de rechtspraak nadert deze dinsdag zijn voltooiing, ziet correspondent Roeland Termote.
Polen in Warschau protesteren tegen de aanvallen op de rechtsstaat. Foto Czarek Sokolowski/AP
„Ik heb een vraag voor de journalist”. Rechter Jaroslaw Dudzicz kijkt me aan vanachter zijn microfoon. De verwachting was dat ik deze namiddag de vragen zou stellen in een interview met de vice-voorzitter van de Poolse Raad voor de Rechtspraak (KRS), een collega van Dudzicz. Maar bij binnenkomst in de raadszaal in Warschau, blijkt de opstelling: één journalist aan de ene kant van de zaal, zes rechters aan de overkant.
De rechters zijn leden van de KRS, het orgaan verantwoordelijk voor de selectie van Poolse magistraten. Het is een van de belangrijkste in een reeks rechtscolleges die door regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) onder politieke invloed zijn geplaatst. De mannen en vrouwen achter de tafel praten graag met buitenlandse media die daarover gealarmeerd zijn. Het interview begint. Rechter Dudzicz: „Wat baart u zorgen wanneer u denkt aan de Poolse rechtspraak?”
Nou, om te beginnen: dat Dudzicz en zijn collega’s niet, zoals hun voorgangers, benoemd werden door andere magistraten, maar door het parlement, waar PiS de absolute meerderheid heeft. Ten tweede: dat zij op hun beurt nieuwe leden zullen selecteren voor het Hooggerechtshof waar deze dinsdag een groot deel van de leden met vervroegd pensioen wordt gestuurd. Het Hooggerechtshof oordeelt onder meer over verkiezingsdisputen en disciplinaire acties tegen magistraten. De komende weken kiezen Dudzicz en zijn collega’s hun vervangers. Daarmee nadert de machtsgreep van PiS op de rechtspraak zijn voltooiing.
Met de openhartigheid lijken de KRS-leden te willen tonen hoe onafhankelijk ze zijn. En hoe andere Poolse rechters, die de vertimmering van de rechtbanken met afschuw bekijken, zich vergissen. Maar in het spervuur van antwoorden valt vooral op hoezeer hun boodschap een afgezwakte versie is van de ideologie van de politici die hen benoemden.
Nee, de rechtspraak wordt niet gekneveld, maar „hervormd” en „gedemocratiseerd”. Dat is wat de mensen willen, net als een „heldere breuk met het communistische tijdperk”. Dat de minister van Justitie ook het OM leidt, stuit hier niet op kritiek. Dat diezelfde minister en zijn OM onderzoeken beginnen naar rechters die onwelgevallige vonnissen vellen, ook niet. Evenmin als het royale gebruik van zijn nieuwe macht om rechtbankvoorzitters te ontslaan, met inbegrip van de voorzitter van een rechtbank die een zaak behandelt rond de dood van zijn vader. Rechter Dudzicz ziet vooral misverstanden en onbewezen verbanden.
Lees ook: Polen holt zijn democratie uit, wat kan de EU doen?
Zou het kunnen, vraagt rechter Joanna Kolodziej-Michalowicz zich af, dat Polen onder het vergrootglas ligt door vooringenomenheid tegen Oost-Europa? „Worden de regeringen van Polen, Litouwen of Tsjechië minder gerespecteerd omdat die landen ooit achter het IJzeren Gordijn lagen?”
De retoriek van een van de belangrijkste rechtscolleges van het land klinkt als een eenzijdige verdediging van het regeringsbeleid, doorspekt met ergernis over de manier waarop critici hen, in de woorden van één rechte r, wegzetten als „losers”. De toon is gereserveerder dan die van de PiS-volksvertegenwoordigster die suggereerde om rechters naar „heropvoedingskampen” in Koreaanse stijl te sturen. Maar strekking en inhoud komen aardig overeen.
Zo gaat het ook in de media. Regeringsgezinde kranten kammen het privé-leven uit van regeringskritische magistraten. De publieke omroep verpakt propaganda als nieuws, met journaalkoppen als „de rechterskaste wil geen enkele verandering” of „Donald Tusk [voorzitter Europese Raad en ex-premier voor oppositiepartij Burgerplatform, red.] gaf het signaal voor een aanval op Polen.”
Oppositieleden dragen ondertussen, met dramatische uithalen in oppositie-gezinde media, op hun eigen manier bij aan polarisering van de media. In de Poolse politieke stammenoorlog worden instellingen die de uitspattingen van politici horen af te beteugelen, het eerst opgeslokt.