Poolse rechters weigeren hun ambt neer te leggen

[Lech]

Poolse rechters weigeren hun ambt neer te leggen

Democratie

Ekke Overbeek– 12:18, 3 juli 2018

Ook zondag werd in Warschau geprotesteerd tegen de wet die meer dan een derde van de rechters van het hooggerechtshof raakt. © AP

De Poolse regering vergroot haar controle over de rechterlijke macht, tot aan het hooggerechtshof toe. De rechters verzetten zich tegen het 'anticommunisten'-besluit van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid.




Met een onderzoekende blik loopt Mariusz Malinowski door het straatje achter het imposante gebouw van het hooggerechtshof. Hij maakt een praatje met de bewakers: "Gaat mevrouw Gersdorf hierlangs naar binnen?" Malinowski runt een tv-kanaal op internet en wil weten waar morgenochtend de camera moet staan om het wereldnieuws te scoren: 'Voorzitter Pools hooggerechtshof komt het hof niet binnen'. "Ik ben benieuwd hoe ze haar gaan tegenhouden", zegt hij met een grote grijns.

De ambtstermijn van Malgorzata Gersdorf loopt af op 30 april 2020. Zes jaar, dat staat heel precies in de grondwet. Maar regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) laat zich daar niets aan gelegen liggen. Morgen treedt een wet in werking die alle rechters van het hof met pensioen stuurt als ze 65 jaar of ouder zijn. Dat raakt 27 van de 74 rechters.

Oude rechters eruit, nieuwe erin

Het is dezelfde manoeuvre die de Hongaarse premier Viktor Orbàn toepaste om de hoogste rechtbank in zijn land onder controle te krijgen. Oude rechters eruit, nieuwe, door de regering benoemde, erin. Maar in Polen lijkt dat niet zo gladjes te gaan.

Gisteren kondigde de Europese Commissie aan naar het hof in Luxemburg te stappen als Warschau niet binnen een maand de omstreden wet aanpast. De commissie beroept zich op artikel 19 van het Europees Verdrag dat lidstaten verplicht tot 'effectieve juridische bescherming van Europese wetgeving'.

Maar het belangrijkste is dat de meeste rechters van het hooggerechtshof op het laatste moment hebben besloten zich te verzetten. Vorige week donderdag verklaarden ze hun ambt niet neer te leggen.

"Rechters zijn de eerste grote hindernis die PiS tegenkomt", zegt Bartlomiej Starosta hoopvol. "Als ze steun krijgen van andere rechters en van de samenleving, dan kunnen we het hof redden."

Harde kern

Zelf is hij rechter in een plaatselijke rechtbank in Sulecin, een stadje ruim vierhonderd kilometer van Warschau. Hij is naar de hoofdstad gereden om namens Iustitia, de vereniging van rechters, de demonstranten voor het hooggerechtshof een hart onder de riem te steken. Iedere avond staan ze er, een harde kern van een paar honderd mensen. De verwachting is dat de menigte in Warschau vandaag zal aangroeien tot vele duizenden.

Zij geloven geen woord van het regeringsverhaal dat de rechterlijke macht moet worden gezuiverd van communisten.

"De gemiddelde leeftijd van Poolse rechters ligt rond de veertig", aldus Starosta, die daar ironisch aan toevoegt: "Ik ben 43, dus ja, ik beken dat ik iets met het communisme te maken had: ik was een kind."

Premier Mateusz Morawiecki noemde rechters in Krakau 'een georganiseerde groep misdadigers' zonder namen of bewijzen aan te dragen. Daar moest Frans Timmermans, vice-voorzitter van de Europese Commissie, maar eens naar kijken, meende de premier. Een partijgenote van hem pleitte in het parlement voor heropvoeding van rechters in kampen.

Terug naar het communisme

Rechter Starosta wijst op een paradox. De regering, die zegt te willen afrekenen met het communisme, wil in werkelijkheid terug naar die tijd. "De tijd dat de regerende partij alle macht controleerde: de uitvoerende, de wetgevende en de rechterlijke macht."

PiS bracht sinds zijn verkiezingsoverwinning in 2015 stap voor stap de rechterlijke macht onder zijn controle. De effecten zijn voelbaar, weet de rechter. "Er zijn nu al gevallen dat rechters door politici onder druk worden gezet." Het omgekeerde komt ook voor: rechters die doen wat de minister van justitie wil, bijvoorbeeld anti-regeringsactivisten veroordelen die door andere rechters zijn vrijgesproken, krijgen promotie. Dat gebeurde in het stadje Suwalki.

Rechter Starosta geeft toe dat hij bang is. "Elk woord kan tegen me worden gebruikt." Het nieuwe, door PiS geplande hooggerechtshof krijgt een 'kamer voor discipline' met vergaande bevoegdheden om rechters te straffen die de beroepsetiek schenden. Wat dat precies betekent, weet niemand. "Bijvoorbeeld het feit dat ik hier vanavond sta", zegt Starosta.

Hij heeft gezien hoe collega-rechters worden aangepakt als ze niet doen wat de minister wil. "Ik behandel duizend zaken per jaar. Mogelijkheden genoeg om spijkers op laag water te zoeken."

Unaniem verzet

Tot nu toe is er weinig animo om in de door PiS aangestuurde instituties plaats te nemen. Starosta denkt dat dat niet zal veranderen. "Maximaal vijf procent van de rechters maakt geen bezwaar." Hij baseert zich op reacties van rechtbanken overal in het land, waar de minister van justitie zijn eigen mensen benoemd tot voorzitters. Dat kan op basis van een wet die vorig jaar werd aangenomen. "Het verzet van rechters is bijna unaniem."

Daarom heeft PiS de eisen om rechter van het hooggerechtshof te worden drastisch verlaagd. Officieren van justitie, advocaten, rechters in lage rechtbanken, juridische adviseurs, iedereen die veertig is en tien jaar iets in de rechterlijke macht heeft gedaan, mag solliciteren.

En wie bereid is zitting te nemen in de nieuwe 'kamer van discipline' krijgt nog eens 40 procent toeslag op zijn salaris. Starosta: "Gewoon omkoperij."

[Plievo]

Hoogste Poolse opperrechter ondanks gedwongen pensioen naar werk 

Foto: AFP

Gepubliceerd: 04-07-18 09:05Laatste update: 04-07-18 09:15

  

Malgorzata Gersdorf, de hoogste rechter van Polen, heeft zich woensdag gewoon bij het Hooggerechtshof gemeld om te gaan werken. Dat deed ze ondanks de nieuwe wet die rechters op hun 65e gedwongen naar huis stuurt. De maatregel treft tientallen rechters.

De omstreden wet, die de pensioenleeftijd van rechters van 70 naar 65 verlaagt, werd dinsdag van kracht. Gersdorf is 65 jaar en zou dus moeten stoppen met werken. Toen zij het gebouw woensdag betrad, stelde ze voor een televisiecamera dat ze "de wet blijft beschermen".

Het aannemen van de nieuwe wet volgt op een groot aantal maatregelen die de regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PIS) heeft genomen om haar eigen macht te bestendigen. Kritische rechters hadden het de afgelopen tijd al zwaar te verduren in Polen. Wie kritische vonnissen jegens PIS velde, kreeg met intimidaties en bedreigingen te maken.

Veel Polen zijn tegen de nieuwe pensioenwet die onder anderen Gersdorf buitenspel zet. In Poolse steden gingen dinsdag vele tienduizenden mensen de straat op. Zij zijn bang dat de onafhankelijkheid van de rechtspraak nog verder onder druk komt te staan. Onder de tegenstanders van de wet bevindt zich ook oud-president Lech Walesa.

Ook de Europese Commissie is boos over de nieuwe maatregelen van PIS en de beteugeling van de macht van kritische rechters. Europa wil dat Polen binnen een maand tekst en uitleg komt geven over de maatregelen die volgens Brussel tegen de democratische kernwaarden indruisen.

[Lech]

Europarlement veegt vloer aan met Poolse premier

Het Europese Parlement heeft vanmorgen de Poolse premier Mateusz Morawiecki stevig de mantel uitgeveegd. Na premier Rutte vorige maand was hij de achtste regeringsleider om een toespraak te houden over de toekomst van Europa, maar dat gaat niet – aldus de sociaaldemocraat Udo Bullmann - 'als u tegelijkertijd de Europese waarden onder schoffelt'.

Frans Boogaard 04-07-18, 12:12

Voor Morawiecki was het twee uur lang spitsroeden lopen, het debat ging veel minder over Europa dan over Polen. Eén dag eerder werd een wet van kracht die de Poolse regering het recht geeft 27 van de 72 leden van het Hooggerechtshof met vervroegd pensioen te sturen, een maatregel die door de rechters zelf wordt getorpedeerd en Europa nieuwe brandstof geeft voor een strafprocedure die uiteindelijk kan leiden tot verlies van stemrecht in de Europese ministerraad. Diverse leden betuigden hun steun aan voorzitter Malgorzata Gersdorf van het Hooggerechtshof, die haar ontslag weigert en het systeem uitdaagde door vanmorgen gewoon op haar werk te verschijnen.


'Propagandakanaal'


Zowat alle fractieleiders wierpen Morawiecki voor de voeten dat politieke benoemingen bij hoven en gerechten, het politiek geïnspireerde ontslag van rechters en persbreidel even zo vele inbreuken op Europese regels en waarden zijn. ,,Dat is geen kwestie van traditie, maar van principes”, aldus de Belg Guy Verhofstadt, daarmee tegensprekend wat Morawiecki in zijn inleiding had gezegd: dat elke lidstaat het recht heeft zijn justitiële systeem in te richten naar zijn eigen tradities.



U gooit mensen in de gevangenis omdat ze het niet met u eens zijn. Dat kan niet.
-Ska Keller

,,U hebt de publieke omroep tot een propagandakanaal gemaakt, Poolse burgers moeten naar het Europese Hof omdat ze in eigen land geen eerlijk proces kunnen krijgen. Brussel stelt u voor als het nieuwe Moskou. Maar dit Europa werkt, een Europa van nationalisme en egoïsme kan niet werken'', aldus EVP-voorman Manfred Weber. ,,U gooit mensen in de gevangenis omdat ze het niet met u eens zijn. Dat kan niet'', aldus de fractieleider van de Groenen, Ska Keller. 'Richt u op de principes van (oud-vakbondsman en president) Lech Walesa en Paus Johannes Paulus II', zo kreeg de Pool van diverse zijden te horen.


Steun kreeg Morawiecki van zijn landgenoot Legutko, net als hijzelf lid van het dominante Recht en rechtvaardigheid. ,,Niemand is geïnteresseerd in wat u over de toekomst van Europa te zeggen hebt. U had net zo goed een paar sonnetten van Shakespeare kunnen voordragen'', aldus Legutko, die zich afvroeg met welk recht de Commissie en haar vicevoorzitter Frans Timmermans regering en parlement in Polen de les lezen. ,,Dat is pas een brutale schending der machten.''


Verwijderen


Morawiecki hoorde het allemaal stoïcijns aan, lippen en ogen in smalle strepen getrokken. Om zich daarna te verdedigen. Anders dan in andere ex-Oostbloklanden is het postcommunisme in Polen nooit voltooid en waren leden van het hooggerechtshof die nu hun biezen moeten pakken al rechter tijdens de staat van beleg, zo doceerde hij. ,,De meesten van jullie hebben het communisme niet meegemaakt, jullie zijn aan de goede kant van het IJzeren Gordijn geboren. Bij ons hebben communisten bij de omwenteling stilletjes hun weg gevonden naar het nieuwe systeem. Wij moeten ze nu uit de niches waarin ze zich genesteld hebben, verwijderen.''


Volgens Morawiecki zijn rechters nu onafhankelijker dan vroeger, 'en dat erkent zelfs Timmermans'. ,,Toen kon de voorzitter van een districtsrechtbank na een belletje van de premier een rechter van een corruptiezaak halen.'' En, in de richting van zijn critici: ,,Voor u begint te kletsen is het beter eerst de feiten te checken.''


Eerlijk


Timmermans was vanmorgen niet bij het debat, maar zijn collega-vicevoorzitter Valdis Dombrovskis maakte duidelijk dat de ingezette strafprocedure, door het parlement ondersteund, een besluit van de hele Europese Commissie is. ,,Als de rechtsstaat wordt aangevallen kunnen wij dat niet negeren en net doen alsof het een nationale kwestie is'', aldus Dombrovskis. Morawiecki vroeg zich daarop af of de commissie nog wel de ‘eerlijke bemiddelaar’ is die zij pretendeert te zijn. ,,Ondanks alle inspanningen die we ons hebben getroost blijft u kritiek uiten.''

[Lech]

Polen begeeft zich naar de rand van wat in de EU nog houdbaar is

Vorige week werd Malgorzata Gersdorf, president van de Poolse Hoge Raad, door de regering uit haar ambt gezet. Een dag later stond het plein voor het gebouw van de hoogste rechter vol demonstranten, en met recht. Gersdorf noemde haar gedwongen pensionering en die van 26 collega’s een zuivering. Daar lijkt het inderdaad op. In Luxemburg beoordeelt het Europese Hof van Justitie inmiddels een door Ierland geweigerde overlevering naar Polen. Reden: de Poolse rechtsstaat zou „fundamenteel beschadigd” zijn door de Poolse regering. Het Hof moet nu beslissen of dat klopt – is het antwoord ‘ja’ dan komt dat neer op het royement van (voorheen) een EU-rechtsstaat. Nooit eerder vertoond.

In Brussel is de Europese Commissie een inbreukprocedure tegen Polen gestart, om Warschau te dwingen een aantal nieuwe wetten aan te passen waarmee de rechtspraak werd gekneveld. Daar ging drie jaar van moeizaam en vruchteloos wederzijds trekken en duwen aan vooraf. Het conflict is hoog opgelopen. Polen en de EU zijn op totaal verschillende politieke sporen beland, waarbij Warschau steeds meer een autoritair geleid land lijkt te worden, met sterk ingeperkte persvrijheid en politiek geleide rechtspraak.

Als het conflict de Europese Raad van Ministers bereikt kan Polen gedwongen worden zijn stemrecht in te leveren, een beslissing die door een minderheid van zes landen geblokkeerd kan worden. Wat ook niet uitgesloten kan worden en de crisis nog groter zou maken.

Is een Polexit aanstaande? Het lijkt voor het eerst een reële mogelijkheid, wat een grote teleurstelling zou betekenen voor het Europa van na de val van de Muur. Het zou de EU voor een crisis over identiteit, gezag en legitimiteit plaatsen waar het vrijwillige vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU bij verbleekt. Als Polen zichzelf inderdaad uit de Europese rechtsorde verwijdert heeft dat enorme consequenties, politiek en economisch. Zoals Piet Hein Donner, scheidend vice-voorzitter van de Raad van State eerder dit jaar in NRC al onderstreepte. Binnen de EU „moeten we zeker zijn van elkaars rechtsstaat. Als dat niet meer werkt, dan zakt de hele zaak potentieel in elkaar.” Dan is vrij verkeer van goederen en personen een illusie geworden: wederzijdse welvaart, veiligheid en rechtszekerheid in het verkeer tussen Polen en de andere Unielanden is dan geen gegeven meer. Zoiets hoort ondenkbaar te zijn. Want wie drijft er handel met of investeert in een land dat geen neutrale rechtspraak heeft?

Dat het zover dreigt te komen, is op zich al onbestaanbaar. Maar toch moeten we deze gedachte toelaten. Europa is op de puinhopen van het slagveld van de Tweede Wereldoorlog geëvolueerd van een economisch samenwerkingsverband naar een waardengemeenschap, waarin de ‘rule of law’ ofwel de democratische rechtsstaat hét verbindende element is. De ontwikkelingen in Polen, maar ook die in Hongarije, gaan al een tijdje de andere kant op. De politieke meerderheid ‘van de dag’ in die landen respecteert de instituties niet, beperkt burgerrechten zoals persvrijheid en wil geen scheiding der machten zoals het een rechtsstaat betaamt. Het past in wat wel een democratische recessie wordt genoemd – de teneur naar autoritaire leiders. Dat zoiets voorkomen moet worden is een waarheid als een koe. Of alle opties uitgeput zijn, zal de komende maanden blijken. Als Europa iets niet kan opgeven, dan is het wel de rechtsstaat – die is onverbrekelijk verbonden met democratie.