Polen zet EU-steun op het spel met trots verzet EU en Polen

[bertvaneck]

Polen zet EU-steun op het spel met trots verzet
EU en Polen

Polen dreigt EU-miljarden te verliezen nu Europa die steun wil gebruiken om druk te zetten op Warschau in het conflict over de Poolse rechtsstaat.

Roeland Termote
16 augustus 2018 om 16:51


Een Poolse man draagt een Europese vlag op weg naar een betoging tegen de omstreden hervorming van de rechtsstaat, die de conservatieve regering doorvoert..
Foto Kacper Pempel/Reuters
Grzegorz Mackiewicz (43) toert in zijn auto door Pabianice, een Pools stadje van 66.000 inwoners. Hij wijst naar een basisschool die in de stellingen staat. „Elf scholen renoveren we met behulp van EU-fondsen”, zegt de burgemeester, een opgewekte man met een lichtblauw jasje en zalmroze broek.

We rijden door straten met huizen uit uiteenlopende tijdvakken in alle mogelijke staten van onttakeling en renovatie. De fietspaden zijn nieuw en breed. „Dankzij EU-fondsen”, zegt Mackiewicz, net als het nieuwe helikopterplatform van het ziekenhuis overigens. En de moderne hybride bussen van het lokale OV-bedrijf? „EU-fondsen.” Op een kruispunt wijst Mackiewicz naar de verkeerslichten. „Hier komen straks ‘slimme’ verkeerslichten. Met EU-fondsen natuurlijk.”


Tram in Pabianice, dat de EU-steun enthousiast omarmde
Foto Roeland Termote
Gedwongen ontslag rechters
Tussen 2007 en 2016 ontving Polen bijna 9 miljard aan Europese subsidies per jaar, die het vooral investeerde in infrastructuur zoals wegen en gebouwen. Daarmee is het, in absolute cijfers, de grootste netto-ontvanger van EU-subsidies. Pabianice kreeg in de afgelopen acht jaar 156 miljoen zloty (36 miljoen euro), zegt Mackiewicz. EU-geld stuwt Pabianice voorwaarts.

NIEUWE STAP INBREUKPROCEDURE TEGEN WARSCHAU
De Europese Commissie heeft dinsdag de druk op Polen opgevoerd in een poging de EU-lidstaat te bewegen zijn hervormingen van het Hooggerechtshof te laten herzien. Brussel spreekt van een „systematische bedreiging” voor de rechtsstaat en geeft Warschau een maand om stappen te ondernemen. Anders kan de Commissie naar het Europees Hof van Justitie stappen.

Het is een volgende stap in de inbreukprocedure die eurocommissaris Frans Timmermans (Fundamentele Rechten) vorige maand begon tegen het land . Dit naar aanleiding van de wetswijziging waardoor de pensioenleeftijd van hoge rechters omlaag ging van 70 tot 65 jaar. Hierdoor zouden 27 van de huidige 72 rechters vervangen kunnen worden, inclusief de huidige voorzitter van het Hof. De conservatieve regering kan Brussel vooralsnog niet overtuigen dat de hervormingen stroken met Europees recht.

Maar die cruciale bron van inkomsten is in gevaar. Door de Brexit verdwijnt met het Verenigd Koninkrijk een grote nettobetaler. De prioriteiten van de Europese Commissie zijn verschoven van het ondersteunen van Oost-Europese landen – waar de welvaart de afgelopen jaren is gegroeid – naar Zuid-Europa, dat worstelt met migratie en jeugdwerkloosheid. Bovenal dreigt de halsstarrige opstelling van de regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) in haar conflict met de Commissie over het knevelen van de Poolse rechtsstaat, Warschau geld te kosten.

Dinsdag zette de Europese Commissie een nieuwe stap in een inbreukprocedure tegen Polen, over het gedwongen ontslag van rechters in het Hooggerechtshof. Indien Warschau niet inbindt, eindigt de zaak voor het Europese Hof van Justitie. Dat gebeurde eerder al met een andere inbreukprocedure over de verregaande hervorming van lagere rechtbanken.

Begin mei stelde de Commissie voor een mechanisme op te tuigen om de toevoer van subsidies te bevriezen als de rechtstaat in een land niet naar behoren functioneert. Even belangrijk is dat andere lidstaten het rechtsstatelijke dispuut kunnen koppelen aan de lopende onderhandelingen over de Europese meerjarenbegroting van 2021 tot 2027.

Regering krijgt nu nog de schuld
De Commissie wil de zogenoemde ‘cohesiefondsen’, bedoeld om sociaal-economische verschillen in Europa te verkleinen, EU-breed met 10 procent laten slinken. Polen – dat tussen 2014 en 2020 86 miljard kreeg uit het EU-budget – zou bijna een kwart moeten inleveren. De Poolse regering beloofde zich strijdlustig op te stellen. „We kunnen er zeker van zijn dat dit voorstel niet aangenomen zal worden zoals het er nu ligt”, verklaarde Konrad Szymanski, staatssecretaris voor Europese Zaken. Maar hoe groter de heibel over de Poolse rechtbanken, hoe kleiner de ‘de gun-factor’ bij kritische netto-betalers als Nederland.

Als Polen gekort wordt in de EU-begroting zullen steden als Pabianice het hardst geraakt worden

Grzegorz Mackiewicz burgemeester van Pabianice

In Pabianice is burgemeester Mackiewicz, onafhankelijk politicus in een coalitie met de nationale oppositiepartij Burgerplatform (PO), er niet gerust op. „Als Polen gekort wordt in de EU-begroting zullen steden als Pabianice het hardst geraakt worden”, zegt hij. De allerarmste regio’s zullen beschermd worden in de plannen van de Commissie, maar plaatsjes als dit hebben het geld ook nog steeds nodig. „Wanneer we in Bulgarije of Roemenië op vakantie gaan, merken we hoezeer wij er hier in Polen op vooruitgegaan zijn. Maar uiteindelijk willen mensen de levensstandaard van West-Europa bijbenen.”

De eerste aanblik bij het binnenrijden van Pabianice is een tram die uit de rails is gelopen. De piepende en krakende tramlijn is honderd jaar oud, zegt Mackiewicz, en laat het regelmatig afweten. „Die wordt nu gerenoveerd en dat kan alleen maar dankzij de EU: het hele project kost 146 miljoen zloty (34 miljoen euro), terwijl het budget van de hele stad slechts 200 miljoen bedraagt.”

Wie de zwartepiet toegespeeld krijgt als Polen subsidies moet missen, is nog onduidelijk. In het conflict met Brussel over de rechtsstaat blijkt 48 procent van de Polen de eigen regering de schuld te geven, slechts een vijfde de Commissie.

Europees project ondergraven
En toch. „Deze strategie heeft een prijs”, waarschuwde Robert Biedron, ex-burgemeester van het stadje Slupsk en een boegbeeld van de Poolse linkerzijde, in een opiniestuk voor website Politico. „Het dreigt de steun voor het Europese project onder kiezers te ondergraven en zou het extreem moeilijk maken voor de democratische krachten in Polen om een pro-EU-agenda te verdedigen.” Biedron stelt voor de middelen zo te verdelen dat lokale autoriteiten meer macht over het geld krijgen. Zo wordt vermeden dat een regering die de rechtsstaat ondergraaft, de kosten kan afwentelen op het lokale niveau.

Concurrentie Spaanse aardbeien
Tegelijk zou het de ruimte beknotten voor de machthebbers om het korten van subsidies af te schilderen als vriendjespolitiek onder oude lidstaten. Of als strafexpeditie tegen een land dat dwars ligt over kwesties als het opnemen van vluchtelingen. Dat soort retoriek vindt weerklank bij een aanzienlijk deel van de bevolking.

„Als ze ons vragen migranten te vestigen, kunnen ze hun geld én de migranten meenemen”, zegt aardbeienkweker Viola Debkowska (43) in Rososza, een dorpje op 25 kilometer van Pabianice. Op de schuur prijkt een grote kunst-aardbei, aan het hek hangt een Poolse vlag met witte adelaar. „We zien de wegen die ze gebouwd hebben”, zegt ze met een gebaar naar de nabijgelegen snelweg tussen Lódz en Wroclaw, mede betaald met EU-geld. „Maar als we de EU verlaten, ben ik vóór.”

Debkowska behoort tot een minderheid. In peilingen wil meer dan 80 percent van de Polen bij de EU blijven. Maar Debkowska volgt de steeds populairdere lijn van wat ze zelf ‘vrijheidslievende’ en ‘nationale’ media noemt, een verwijzing naar extreem-rechtse online-videokanalen. Zij heeft het gevoel niet afhankelijk te zijn van de EU.

Ook Europese landbouwsubsidies zouden dalen: het Poolse aandeel zou van 32,1 miljard naar 30,5 miljard gaan. Maar de laatste keer dat Debkowska een beroep heeft gedaan op EU-subsidies is jaren geleden. „Door de EU is de aardbeienmarkt ingezakt”, zegt ze. „Goedkopere aardbeien uit Spanje hebben lokale producten verdrongen.”

De machines die ze met behulp van EU-subsidies aanschafte, heeft ze inmiddels verkocht. Nu zit ze niet meer in de aardbeien, maar in de aardbeienplantjes. „We hebben klanten tot in Berlijn. Nou ja, hadden. Dat contact hebben we verbroken, omwille van patriottische redenen. De Duitsers wilden dat we het etiket ‘Poolse aardbeien’ eraf haalden. Mooi niet.”


‘Weinig achting bij oude lidstaten’
Het dorp loopt leeg en ouderwetse landbouwers zijn er nauwelijks nog, zegt Debkowska, maar met haar bedrijf gaat het goed. Naast de aardbeienkassen staat een villa met een motorfiets en twee auto’s, waaronder een dure Ford Mustang. „De EU verlaten zou niet zoveel veranderen. Poolse boeren zijn sterk genoeg om onszelf te voeden.”

Aan de andere kant van de snelweg, in het gehucht Niecienia, is varkensboer Piotr Nowak (26) het daar niet mee eens. Een bordje op zijn schuur geeft aan dat hij EU-subsidies kreeg. „Voor zeven landbouwmachines”, zegt Nowak. Als de EU-fondsen helemaal zouden wegvallen, „zouden we over twee à drie jaar bankroet zijn.” Hij blijft dus voorstander van de Unie. „Ook al worden we door de oude landen niet altijd met evenveel achting behandeld.”

[Lech]

Een mooi geschreven stuk over de worstelling die eenieder meemaakt.