Het Solidariteitsmuseum in Gdansk, op de plek waar het communisme op de knieën gedrongen werd, ligt onder vuur van de conservatieve en nationalistische Poolse regering. 'We zijn nu slechter af dan tijdens het communisme.'
Op het eerste gezicht lijkt dit het kroonwerk van het Europese Solidariteitsmuseum in Gdansk: een lange witte muur met daarop in rode letters het historische logo van Solidarnosc, de vakbond die onder leiding van Lech Walesa met massale stakingen het einde van het communistische regime in Polen inluidde.
Wie dichterbij komt, ziet dat de tekening bestaat uit duizenden papiertjes waar bezoekers van het museum hun geschreven boodschap kunnen achterlaten. Velen zijn onder de indruk van de boodschap die het museum wil meegeven: de kracht van de ongewapende strijd tegen een totalitair regime. Maar wie goed kijkt, ziet ook opvallend vaak het woord PiS terugkomen op de briefjes.
‘1989 was het einde van het communisme, laat 2019 het einde van PiS zijn’, ‘PiS mag onze verdiende vrijheid niet afnemen’, ‘Zo veel moeite gedaan en nu PiS’. En zo zijn er honderden te vinden. PiS staat voor Recht en Rechtvaardigheid. Het is de regeringspartij van Jaroslaw Kaczynski die zich tegen de instroom van migranten gekant heeft, voor een strenge abortuswetgeving en tegen homorechten is, zich vrij eurosceptisch opstelt en internationaal zwaar onder vuur ligt door aanvallen op de onafhankelijke rechtspraak (zie inzet).
Drie vragen aan Tomek Trębicki (strafrechter Warschau)
1. Niet alleen de culturele instellingen liggen onder vuur van de Poolse regering, ook de rechterlijke macht klaagt over politieke beïnvloeding. Wat is er aan de hand?
‘Onder het mom van de strijd tegen overblijvende communistische invloeden heeft de regering beslist om het gerecht ingrijpend te hervormen. Onder meer het Hooggerechtshof werd aangepakt. De drastische maatregel om heel wat rechters vervroegd met pensioen te sturen, werd gelukkig teruggefloten door Europa. Maar de beïnvloeding gaat door: er worden bijvoorbeeld tuchtprocedures opgezet tegen rechters die kritiek hebben op het beleid of vonnissen uitspreken die tegen de verwachtingen van de regering ingaan.’
2. Kan dat dan zomaar openlijk?
‘Het gebeurt op een subtiele manier. Een collega wou iemand vrijspreken voor belediging tegen een politieman, maar werd teruggefloten door zijn overste voor hij zijn vonnis kon uitspreken. Hij is verplaatst naar een landelijke regio buiten Warschau en iemand anders nam de zaak over. Andere rechters die niet naar de instructies van het ministerie van jusitie willen luisteren, krijgen geen promoties. En plots krijgen regeringsgezinde magistraten de belangrijkste postjes in handen, hoewel ze vroeger niet geschikt werden bevonden voor die posities.’
3. Bent u zelf al in uw onafhankelijkheid bedreigd?
‘Ik handel in eer en geweten, alhoewel ik voortaan twee keer nadenk om bij een vonnis over politiegeweld tijdens een betoging er expliciet bij te vermelden dat die betoging tegen de regering was. Er zijn reclamecampagnes verschenen die rechters afschilderen als dieven. De regering zet ons in een slecht daglicht en dat merk ik in de rechtbank: mensen zijn veel arroganter dan vroeger omdat ze weten dat we niet gesteund worden door de regering. Soms lachen ze ons vierkant uit: ‘Als je dit beslist trek ik naar de eerste minister, en hij zet je gewoon aan de deur’, heb ik al gehoord.’
Het is geen toeval dat de boodschap van vrede die het museum wil uitdragen bezoedeld wordt door briefjes die de politieke verdeeldheid in het land blootleggen. De instelling dreigt het slachtoffer te worden van de conservatieve agenda van de regering, legt onderdirecteur Jacek Koltan uit.
‘In oktober vorig jaar werden onze werkingsmiddelen plots bijna gehalveerd, van 7 naar 4 miljoen zloty (930.000 euro). De reden? We zouden de regering te veel bekritiseren.’
" In oktober vorig jaar werden onze werkingsmiddelen plots bijna gehalveerd. De reden? We zouden de regering te veel bekritiseren. "
Jacek Koltan
Onderdirecteur Solidariteitsmuseum
Het museum is een van de grote trekpleisters van de pittoreske havenstad, maar doet daarnaast onderzoek naar democratie en sociale mobilisatie, zegt Koltan. ‘We helpen de stad in het verwezenlijken van haar liberale agenda. Gdansk maakt werk van de integratie van migranten en het beschermen van minderheidsgroepen. Maar dat betekent niet dat we aan politiek doen.’
Heksenjacht
De achterliggende reden voor het intrekken van de subsidies is volgens Koltan de boodschap van geweldloos verzet die niet past in de radicale nationalistische politiek. ‘Wij steunen niet genoeg de harde agenda van de regering, die gebaseerd is op conflicten. Het feit dat Solidarnosc bij de overgang naar een democratie compromissen moest sluiten met de communistische machthebbers past niet in dat kraam. De regering verkiest een boodschap van mannelijkheid en kracht.’
Ook inhoudelijk probeerde de regering zich te moeien, met twee commissarissen die de inhoud van de tentoonstellingen onder de loep moesten nemen. ‘Ze willen meer aandacht voor de aanklachten die er circuleren tegen de vermeende samenwerking van Solidarnosc-topman Walesa met de communistische Staatsveiligheid, hoewel die niet bewezen is.’
Ondanks talrijke mailtjes en telefoontjes kregen we niemand van de PiS-partij te pakken tijdens ons bezoek. De Polen die we - in het Engels - aanspreken op de comfortabele hogesnelheidstrein tussen Gdansk en Warschau, zijn allemaal kritisch over de huidige regering.
https://www.tijd.be/dossiers/verkiezing ... 26750.html