Critici van de EU demonstreren in Polen. beeld AFP, Wojtek RADWANSKI
Als de EU een huwelijk is, wordt het tijd voor therapie. In het westen wrikt de Britse partner zich los. En in het oosten wringt het rond de Visegradgroep. In het voormalige Oost-Europa heeft men een heel andere beleving van vrijheid dan in het westen. Een tweeluik over Hongarije en Polen. Deel 2: Polen.
Het voormalige gebouw van de communistische partij in Warschau heeft een reusachtige binnenplaats. Daar staat een klein restaurant: de Freedom Lounge. De beer voor het raam speelt voor Vrijheidsbeeld en houdt een rood licht omhoog.
Tomasz Wroblewski neemt zijn bezoek mee naar de kelder. Aan de muren hangen portretten van Thatcher en Reagan. De wind komt hier duidelijk van rechts.
Wroblewski is voorzitter van de Warschause ondernemersvereniging (Warsaw Enterprise Institute, WEI). De kelder onder het restaurant is het jeugdhonk voor de jongerenbeweging. „Linkse groepen krijgen geld uit het Westen. Rechtse jongeren konden zich moeilijk organiseren. Wij voorzien in dat tekort”, vertelt hij.
Tomasz Wroblewski. beeld RD, Evert van Vlastuin
Boven hangen naast de toog de gegevens van het wifinetwerk. De woorden ”taxation is theft” (belasting is diefstal) zijn hier de sleutel tot kennis.
Wroblewski zet zich in voor het midden- en kleinbedrijf (mkb). Dat is nodig, zegt hij. „De huidige regering van de Partij voor Recht en Gerechtigheid (PiS) snapt niet hoe ze moet omgaan met de Europese Unie. Toen de regering in 2015 aantrad, hoopten wij op belastinghervormingen. In plaats daarvan ging ze ruzie maken met Brussel. In slecht Engels en zonder kennis van zaken. Snel daarna hebben we met mkb’ers uit de andere Visegradlanden een eigen kantoor in Brussel opgezet.”
Ook in eigen land raakte het mkb teleurgesteld in de nieuwe PiS-regering. „In plaats van de belastingherziening kwam de zondagssluiting. Net als in Hongarije wilde onze regering dat de winkels op zondag dicht zouden blijven. Hongarije is daar inmiddels weer van teruggekomen. Vermoedelijk wordt het hier ook weer teruggedraaid.”
Gebieden die veel geld van de EU krijgen, ervaren vaak spanning met Europa, zegt Wroblewski. „Kijk naar Groot-Brittannië, Frankrijk en Sicilië. In de regio’s waar het meeste geld komt, is de EU niet populair. Logisch, want met het geld krijg je de regels erbij. Polen is geen uitzondering.”
Grote risico’s nam de PiS-regering door de rechterlijke macht te hervormen. Een noodzakelijke hervorming, zegt Wroblewski. „De rechters zijn een kaste uit de communistische tijd. Jammer genoeg begrijpt de EU niet dat deze hervorming nodig is.”
Daarnaast kende Polen te veel gerechtshoven. „Daar had de regering moeten beginnen, denk ik. Maar de domoren zijn begonnen met de mensen weg te sturen. Dat kwam in Europa verkeerd over.”
Verder werd de minister van Justitie hoofdaanklager en mocht hij rechters gaan benoemen. „Dat kan natuurlijk nooit”, zegt Wroblewski. „Brussel heeft alle vertrouwen in deze regering verloren. Als een regering vertrouwen heeft, kan ze zelfs een heks tot rechter benoemen.”
Als ondernemer ziet Wroblewski dat de EU feitelijk een project is om grote landen te beschermen. „Grote landen gebruiken de macht voor zichzelf. Kleine en nieuwe lidstaten hebben het nakijken.”
Toch denkt Wroblewski dat Polen de EU niet snel zal verlaten. „Ongeveer 70 procent van de bevolking is tegen de euro, maar 80 procent steunt de EU. Logisch, want wij zijn in de geschiedenis als land nog nooit zo hard vooruitgegaan als na onze EU-toetreding in 2004. Vorig jaar hadden wij een economische groei van 5 procent en een werkloosheid van 4 procent. Dat kan nauwelijks beter.”
„Poolse volk lijdt onder laag zelfbeeld”
In Polen voltrekt zich een opwekking, zegt Jacek Weigl. Na de omwenteling in 1989 raakte de kerk „meer open voor de Heilige Geest.” De kerkgang daalt wel, maar de charismatisch-katholieke gemeenten zijn zeer actief.
Samen met zijn vrouw leidt Weigl een groep van 35 private christelijke scholen. Onder de Poolse wetgeving is het oprichten van scholen makkelijker dan in veel andere landen. De identiteit is algemeen christelijk: zowel rooms-katholiek als protestant. „Wij geloven in kinderen. Ze moeten wedergeboren worden en moeten de Bijbel kennen”, vertelt Weigl, zelf vader van zes kinderen.
Jacek Weigl. beeld RD, Evert van Vlastuin
Zijn hart ligt bij de charismatische beweging in de Rooms-Katholieke Kerk. „Die lijkt veel op het protestantisme. Zelf was ik als leider van een Bijbelkring bijna overgegaan naar het protestantisme. Nu heb ik van de bisschop het verzoek gekregen of ik deken wil worden.”
Het Poolse volk heeft een laag zelfbeeld, zegt Weigl, kleinzoon van Rudolf Weigl, uitvinder van een vaccin tegen tyfus. „Polen denken dat westerlingen beter zijn.”
Zodoende zijn ze vatbaar voor seculiere propaganda. „Dat botst met het christendom. Veel mensen eisen openheid voor homoseksualiteit. Wij respecteren mensen die anders zijn en zijn bereid hen te helpen. Maar wij accepteren hun gedrag niet.”
Hij stoort zich bijzonder aan het conflict met de Europese Unie vorig jaar. Brussel wilde Warschau toen straffen voor de verlaging van de pensioenleeftijd voor rechters. „Onze oud-premier Donald Tusk zit in Brussel. Die heeft hier de verkiezingen verloren, maar gaat vervolgens in de EU de boel voorliegen door te zeggen dat wij niet langer democratisch zijn.”
Weigl steunt het ontslag van de rechters. „Die rechters zijn een kliek; vaak gaat het van vader op zoon. Het beste zou zijn dat het volk de rechters kiest. Misschien komt dat nog. Ik ben het ermee eens dat de minister van Justitie dat niet moet doen, zoals het nu is geregeld. Ik ken die man; hij heeft zijn kinderen bij ons op school. Hij bedoelt het goed, maar hij heeft natuurlijk te veel macht. Toch moet iemand afrekenen met die communistische kliek.”
Een ander pijnpunt tussen de EU en Polen is het opnemen van vluchtelingen. „Wij zijn best bereid mensen onderdak te geven. In het oosten zijn tienduizenden Oekraïners. Ook zijn er in Warschau twee moskeeën. Maar we houden niet van dwang. Ook vinden we dat ze onze manieren moeten aanvaarden. In Zweden zijn wijken waar je als christen niet in kunt.”
Hij wenst meer christenen in de media. „Momenteel zijn de media in handen van Duitsers en andere westerlingen. Dat leidt tot wereldse tendensen. Vergeet niet: de media vormen het wereldbeeld. Dat heeft al tot veel veranderingen geleid.”
Concreet voorbeeld is de aanvaarding van echtscheiding. „Warschau bestaat voor de helft uit gebroken gezinnen. De televisie zegt dat dit prima is. Ook de rooms-katholieke kerk faciliteert dit door huwelijken te ontbinden omdat een van de partners gestoord zou zijn of niet klaar was om te trouwen. Ook ongehuwd samenwonen komt sterk op. Als mensen niet massaal worden wedergeboren, zet deze trend door.”
„PiS volgt niet wat paus zegt over migranten”
Geen enkele Poolse regering heeft na de omwenteling de mensenrechten als richtsnoer gekozen, zegt Malgorzata Szuleka, coördinator van de Helsinki Foundation. „Vanaf 1989 zijn we kritisch geweest op alle regeringen.”
De mensenrechtenorganisatie zetelt in een eenvoudig kantoor vijfhoog in het centrum van Warschau. De grote verandering voor de organisatie kwam in 2015. Toen haalde PiS (Partij voor Recht en Gerechtigheid) meer dan de helft van de zetels. Die is nu bezig met een „georkestreerde aanval op alle instellingen van de rechtsstaat”, zegt Szuleka. „De regering wil alles sturen. Met meer dan de helft van de zetels hoeft PiS niet naar de oppositie te luisteren. Zelfs de onafhankelijke ombudsman wordt gekort op zijn begroting.”
Malgorzata Szuleka. beeld RD, Evert van Vlastuin
In 2015 was ook de migratiecrisis. Polen kreeg toen opdracht vanuit de EU om een aantal Syrische vluchtelingen op te nemen. Polen heeft echter geen ervaring met etnische minderheden. Szuleka: „Daar is onze grondwet niet op afgestemd. Sinds 1945 is 98 procent van onze bevolking Pools. Op minderheden bestaat weinig visie.”
Vroeger kwam de Helsinki Foundation „enkele duizenden keren” per jaar in de pers. Sinds 2015 gebeurt dat nog nauwelijks. „Als wij een kritisch rapport publiceren, worden we weggezet als hysterisch. Professionele journalistiek bestaat hier niet. Ook commerciële media zijn vooral gericht op wat de regering zegt.”
Szuleka is blij dat de Europese Commissie vorig jaar een artikel 7-procedure tegen Polen is gestart vanwege bemoeienis met het grondwettelijk hof. „Dat was een eerste succes, want de regering heeft het verplichte pensioen ingetrokken. De regering wil weten hoever ze kan gaan. PiS heeft niet zozeer een alternatieve visie op de rechtsstaat. Behalve dat ze als uitvoerende macht wil domineren over de rechterlijke macht.”
Hoezeer ‘Brussel’ af en toe ook botst met Warschau, de bevolking wil graag in de EU blijven. „De steun hiervoor is veel breder dan in West-Europa. Ik vind dat ook logisch. De levensstandaard ligt nu veel hoger dan bij onze toetreding in 2004.”
Tegelijk groeien de nationalistische bewegingen, ziet Szuleka. „De regering benadrukt de soevereiniteit van het volk. In onafhankelijkheidsmarsen zie je invloed van neonazi’s. Ook wordt er openlijk campagne gevoerd tegen migranten en de lhbt-gemeenschap.”
Speelt het christendom een rol in de kloof tussen West- en Midden-Europa? Szuleka, lachend: „Het christendom of de kerk? Dat is een heel verschil.”
De Rooms-Katholieke Kerk heeft veel invloed in Polen. „We hebben de strengste abortuswet van de wereld. Dat is heel katholiek. Maar het pleidooi van de paus om ruimhartig te zijn voor migranten, neemt de regering niet over. Ook rond het milieu volgt Polen Franciscus niet.”
PiS is zeer conservatief, zegt ze. „Recent heeft de partij de aanval geopend op de lhbt-beweging. Homo’s worden wel getolereerd, maar niet geaccepteerd. Wettelijk blijft het huwelijk iets van man en vrouw.”
De Helsinki Foundation is voorstander van versoepeling van de abortuswet. „Dat vrouwen een zwangerschap niet kunnen laten afbreken, zien wij als schending van de vrouwenrechten. Internationaal gezien behoort abortus tot het minimum van de mensenrechten.”
‘Oost’ heet nu Midden-Europa
Tijdens de Koude Oorlog heette alles wat bij de Sovjet-Unie hoorde Oost-Europa. Of het nu Oost-Duitsland, Roemenië of Rusland was.
Inmiddels is het taalgebruik bezig te veranderen. Of misschien beter: terug te gaan naar de tijd van voor de Koude Oorlog (1945-1989). Rond 1900 werden Polen, Oostenrijk en Hongarije Midden-Europa genoemd. Soms werd ook het Duitse keizerrijk daaronder gerekend. Logisch, want het oude Pruisen is beslist geen West-Europa.
In landen als Hongarije en Polen is tegenwoordig de term Centraal- of Midden-Europa weer veel meer gangbaar. Bij Oost-Europa denkt men in die regio aan Oekraïne of Rusland.
Centraal- of Midden-Europa: beide aanduidingen zijn een kleine kwelling voor taalpuristen. Centraal-Europa kan worden gezien als een anglicisme (Central Europe), en Midden-Europa als een germanisme (Mitteleuropa, dat ook nog eens een politieke bijsmaak heeft). Zolang het Nederlands echter geen betere term heeft, zijn ze allebei goed.
https://www.rd.nl/vandaag/buitenland/br ... -1.1568344