Door: Ekke Overbeek − 12/07/16, 16:00
© Reuters. Europa's grootste kolencentrale, bij Belchatow in Polen
Poolse windboeren gaan fors belasting betalen, kolencentrales krijgen volop steun.
Tachtig procent van alle projecten kan straks niet meer voldoen aan de kredietovereenkomsten met de banken
Het zal je maar gebeuren. Je hebt miljoenen geïnvesteerd in windenergie en opeens verandert de overheid de spelregels. "Het rendement daalt van 6,2 procent naar 1,5", zegt Grzegorz Skarzynski voor een zaaltje gedupeerden. Buiten baadt de Poolse hoofdstad in zon en wind. Binnen is de stemming somber. "Tachtig procent van alle projecten kan straks niet meer voldoen aan de kredietovereenkomsten met de banken."
De vicevoorzitter van de Poolse Vereniging voor Windenergie concludeert bitter: "Die nieuwe wet zou de wet op het afsterven van windenergie moeten heten." Vanaf volgend jaar betalen windboeren niet alleen onroerendgoedbelasting over het fundament en de toren, maar ook over de waarde van de wieken en de turbines. "Dat zijn natuurlijk de duurste onderdelen", zegt Tomasz Zelek, hoofd van RP Global Poland. "Kolencentrales betalen toch ook niet over de waarde van hun turbines?"
Het bedrijf uit Oostenrijk investeert wereldwijd in zon en wind: in Polen zijn dat vijf windparken, goed voor 120 megawatt, en enkele nieuwe projecten in de pijpleiding. "Niet alleen die nieuwe projecten staan op de tocht, maar ook de toekomst van de bestaande productie is onzeker", sombert Zelek. "De regering draait onze sector de nek om."
Prikkels om te investeren in alternatieve energiebronnen worden beperkt
Europese normen
Dat is opmerkelijk, want zonder windenergie zal Polen in 2020 niet kunnen voldoen aan de Europese normen voor groene energie, zegt Skarzynski. En dat terwijl Polen in 2020 ruim 15 procent van zijn energie uit groene bronnen moet halen. Nu is dat 12 procent.
De regering lijkt zich niet te bekommeren om gemaakte afspraken. Naast de extra belasting komen er ook forse restricties op de bouw van nieuwe turbines. Ook voelt de sector de gevolgen van de nieuwe wet op groene energie die op 1 juli van kracht werd. Grote producenten van groene stroom verliezen hun afnamegarantie. Prikkels om te investeren in alternatieve energiebronnen worden beperkt.
Poolse energiebedrijven zijn tot nu toe verplicht vervuilende productie te compenseren door certificaten te kopen van producenten van groene energie. De prijs van die certificaten is tot ongekende diepten gekelderd. "De regering zegt dat de markt zijn werk doet", schampert Zelek. "Maar die markt wordt helemaal gereguleerd door diezelfde regering."
Nationale soevereiniteit betekent: arme Polen moeten niet betalen voor rijke investeerders
Radicaler
De vorige regering, geleid door de huidige voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, lag al notoir dwars als het Europese klimaatpakket ter sprake kwam. Maar de nieuwe, nationalistische regering is nog radicaler. In oktober vorig jaar zette Warschau een streep door zijn deelname aan het Kyoto-protocol, de mondiale klimaatovereenkomst. In maart nam de Poolse regering officieel stelling tegen Europese plannen om de uitstoot van CO2 terug te schroeven met 40 procent in 2030. De kloof tussen Oost en West binnen de EU groeit. In West klinkt de roep om ambitieuzere klimaatdoelen. Oost, Polen voorop, vindt de huidige doelen ambitieus genoeg.
Nationale soevereiniteit is nu het sleutelwoord. In de energie betekent dat bruin- en steenkool stoken. Volgens de regering is windenergie een gesubsidieerd speeltje voor rijke lui en rijke landen. "Wij willen niet dat je in Polen nog langer makkelijk geld kunt verdienen over de ruggen van de burger", zei premier Beata Szydlo. Ofwel: arme Polen moeten niet betalen voor rijke, buitenlandse investeerders.
Daarmee lost ze haar verkiezingsbeloftes in. Aan lokale comités die protesteerden tegen de bouw van windmolens, maar vooral aan de kolenlobby. Ruim 85 procent van de stroom komt uit kolen. Ongeveer 100.000 Polen verdienen hun brood dankzij de kolen. Een niet te versmaden electoraat.
Vanaf volgend jaar betalen de Polen jaarlijks bijna 25 euro meer voor hun energierekening
Steun
Premier Szydlo was jarenlang burgemeester van een mijnstadje. Ze heeft de vakbonden meer steun voor de mijnen beloofd. Die steun is ook hard nodig: Het Warschause Instituut voor Economische Studies becijferde twee jaar geleden dat tussen 1990 en 2012 ruim 170 miljard zloty (ongeveer 40 miljard euro) belastinggeld in de mijnschachten verdween.
Ook kolencentrales krijgen volop steun. Vanaf volgend jaar betalen de Polen jaarlijks bijna 25 euro meer voor hun energierekening. Dat geld, onder het kopje 'overgangsbetaling', gaat naar de grote energiebedrijven. Het kan worden gebruikt voor nieuwe kolencentrales en dat is goed voor het milieu volgens sommige experts. "Meer dan de helft van de stroomcentrales is ouder dan 36 jaar", betoogde onlangs Grzegorz Nalezyty, directeur van Siemens Power Generations in Polen. "Moderne technologie kan de uitstoot van CO2 in nieuwe centrales met een kwart verminderen."
Kolencentrales zijn volgens de Poolse logica goed voor het milieu, gezien het feit dat ze de meeste groene certificaten binnenhalen
'Groene' energie
Kolencentrales zijn volgens de Poolse logica sowieso goed voor het milieu, gezien het feit dat ze de meeste groene certificaten binnenhalen, dankzij 'co-verbranding', waarbij naast kolen ook biomassa wordt verstookt. Zo is, aldus Denktank Wise Europe, in de jaren 2005-2017 7,4 miljard zloty (1,7 miljard euro) groene subsidie naar kolencentrales gegaan.
"Volgens de wet is co-verbranding groene energie", zegt Ilona Jedrasik van milieuorganisatie Client Earth in Warschau. "Maar dat zou niet zo mogen zijn, want er wordt een grote massa steenkool bij gebruikt." En dankzij de nieuwe wet op groene energie hoeft een installatie geen 30 procent, maar slechts 15 procent biomassa te verbranden om 'groen' te heten. Hierdoor kan de steun voor windmolens straks naar kolencentrales.
Om aan de vraag naar biomassa te voldoen is de definitie van brandhout flink opgerekt. Volgens milieuorganisaties een truc om bossen op te stoken. Maar minister van energie Tchorzewski wimpelt alle kritiek weg. Hij rekent op 'een bouwexplosie van groene energie'.