Polen De Poolse regering deelt cadeautjes uit aan de armen. Maar die zijn helemaal niet arm.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data44569030-dde137.jpg)
Sociale woningbouw en het stadhuis van Kepno. Rechtsboven Lidia Urbuniska met zoontje Nikodem Foto's David van Dam
De entree van Kepno oogt troosteloos. Wie de met Europees geld aangelegde snelweg afslaat naar het Poolse stadje, wordt verwelkomd door vervallen huizen met dichtgespijkerde ramen en Oostblokflats die in een poging tot verfraaiing roze zijn geschilderd. Rechts rommelige volkstuintjes, links de lommerd met een metalen deur en hekwerk voor het raam.
Kepno is zo’n plek waar de geschiedenis herhaaldelijk overheen is geraasd. Het was afwisselend Pools en Duits. Van de ooit bloeiende Joodse gemeenschap is niemand meer over. En ondanks de strategische ligging tussen de grote steden Lódz en Wroclaw is dit district tegenwoordig op papier het armste stukje Polen. Het heeft een gemiddeld bruto inkomen van nog geen 690 euro (minder dan 3.000 zloty), de helft van wat mensen in Warschau verdienen.
Het stadje van 14.000 inwoners lijkt een gemeenschap die de regerende PiS-partij in gedachten gehad moet hebben toen partijleider Jaroslaw Kaczynski beloofde korte metten te maken met de economische ongelijkheid in Polen. Voor de verkiezingen van 2015 kondigde hij aan de pensioenleeftijd te verlagen, kinderbijslag in te voeren en te investeren in betaalbare huisvesting.
Die eerste twee toezeggingen werden kort na de verkiezingszege doorgevoerd. Het met publiek geld bouwen van appartementen voor mensen net boven het sociale minimum, komt moeilijker van de grond. Kepno is een van de drie gemeentes waar inmiddels woningen verrezen zijn, terwijl dat in zeventien gemeentes aangekondigd werd. Met de Europese verkiezingen in mei en landelijke verkiezingen in het najaar belooft PiS nieuwe voordeeltjes voor gepensioneerden en gezinnen.
Meubelhoofdstad
In Kepno is ondertussen, behalve het verloederde buitenwijkje, weinig wat het lijkt. De armoede blijkt er alléén in de officiële cijfers te bestaan. Kepno is de hout- en meubelhoofdstad van Polen. Die industrie, de export naar de rest van de EU, en de goedkope arbeidskrachten hebben de afgelopen decennia voor een spectaculaire opleving van de economie gezorgd.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data44568967-fd92a1.jpg)
Eentje die verborgen blijft voor het officiële statistiekbureau, want de inwoners van Kepno zijn rijk geworden met geld dat zij zwart verdienen. En PiS, die partij blijkt hier helemaal niet zo populair.
De werkgelegenheid in Kepno is zelfs zó hoog dat er de afgelopen jaren duizenden Oekraïners zijn komen wonen om in de meubelfabrieken te werken. Naast volkstuintjes beschikt Kepno over prachtige sportfaciliteiten, openbare zwembaden en een fonkelnieuw station. Het gemeentehuis en het beklinkerde plein eromheen zijn net opgeknapt en liggen te glimmen in de zon. Winkels eromheen verkopen mierzoete taartjes of dure merkkleding. Voor de deur staan Volkswagens, Opels, BMWs en Audi’s.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data44568991-145145.jpg)
‘De overheid wordt bedonderd’
In het gemeentehuis legt de locoburgemeester met lichte schroom de discrepantie uit. „Als je ziet dat de werkloosheid hier praktisch nul is en de overheidsinkomsten uit belastingen ook, dan weet je dat er iets niet in de haak is”, zegt Artur Kosakiewicz. „In de tijd van het communisme waren hier al houtfabrieken. Daarna ontstonden kleine meubelbedrijfjes die de afgelopen tijd zijn gegroeid tot grote fabrieken. Mensen in Kepno leren elkaar meubels maken en ze leren elkaar de overheid bedonderen met zwart werk. Op papier is dit een arme regio, maar dat is eigenlijk niet waar.”
Parallel aan de industrie ontwikkelde zich hier de belastingontduiking. De meeste werknemers verdienen officieel het minimumloon maar vrijwel allemaal krijgen ze een deel van hun salaris onder de tafel, vertelt Lidia Urbaniska, een van de bewoners van het door PiS opgezette woningbouwproject, Appartement Plus. „Iedereen weet dat deze woningen gebouwd zijn voor mensen die officieel 1.500 zloty verdienen, maar stiekem 3.500 of 4.000 mee naar huis nemen.” Een verschil tussen 350 en 930 euro. Ook zijzelf? „Laat ik zeggen dat we rond kunnen komen van het inkomen van mijn man. En we betalen per maand 1.250 zloty voor ons huis.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data44569000-2741e1.jpg)
Rustige en prettige buurt
Urbaniska (40) laat het appartement zien waar ze in afgelopen najaar is ingetrokken. Drie krappe kamers met een ruim balkon en een parkeerplaats waar ook betrekkelijk dure auto’s staan voor een sociaal project. Ze is „wel tevreden” met het huis in „een rustige en prettige buurt”. Omdat haar gezinsinkomen op papier te laag is voor een hypotheek , biedt dit PiS-project uitkomst. „Maar we zouden een deel van de huur vergoed krijgen en dat is na een half jaar nog steeds niet gebeurd”, zegt Urbaniska.
Sociale woningbouw en het stadhuis van Kepno. Rechtsboven Lidia Urbuniska met zoontje Nikodem Foto's David van Dam
Ook locoburgemeester Kosakiewicz, zelf partijloos, is niet content met de uitvoering van het project. Het mag een klein wonder heten dat de 36 appartementen er gekomen zijn, zegt hij. De enige manier waarop hij met de landelijke overheid, de lokale projectontwikkelaar en de nationale bank een deal kon sluiten was door via de gemeentekas garant te staan voor onbewoonde appartementen. Twee van de appartementen staan nu leeg. „Het is niet voor de allerarmsten en wie een normale hypotheek kan krijgen is beter af bij een commerciële bank dan in dit woningbouwproject”, aldus Kosakiewicz. Eigenlijk subsidieert de overheid hiermee direct burgers die de belasting ontduiken? „Zo zou je het kunnen zien, ja”, lacht hij.
De wettelijke verlaging van de pensioenleeftijd – 65 voor mannen, 60 voor vrouwen – en de kinderbijslag van 500 zloty voor elk tweede of daaropvolgende kind waren met een pennenstreek geregeld. Maar daadwerkelijke investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur en woningbouw blijken ingewikkelder. Kosakiewicz: „Deze regering vindt het normaal om geld te geven, in plaats van te investeren in de aanleg van een weg, het onderwijs of het bestrijden van luchtvervuiling. „Wij profiteren van de uitgaven van deze regering. Maar als de overheid je iets geeft, kan ze het ook weer afnemen”, zegt Urbaniska. „Ik
of de regering genoeg geld heeft om al z’n beloften waar te maken”, zegt haar buurman, magazijnmedewerker Zdzislaw Szumacher.:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data44495684-558b9c.png)
De cadeautjes maken PiS populair, in de peilingen voor beide verkiezingen gaat de partij aan kop. Maar ze zijn volgens econoom Piotr Arak ook noodzakelijk. Arak leidt het door de regering opgezette Poolse Economische Instituut en adviseert premier Mateusz Morawiecki op economisch gebied. „De Poolse economie is in de afgelopen dertig jaar rap hervormd. Met succes, dit jaar gaan we Portugal voorbij in bruto binnenlands product. Maar in al die hervormingen dacht niemand na over sociale zekerheid, tot deze regering. De verschillen tussen de mensen die wel en niet profiteerden van de transitie waren te groot geworden.”
Als een van de successen van de laatste jaren noemt Arak specifiek de „krimp van schaduweconomie en een betere naleving van de belastingplicht”. De belastingontduiking zou zijn afgenomen van 25 procent begin deze eeuw naar 17 procent nu. Dat in Kepno het tegenovergestelde gebeurt, verbaast Arak en kan hij niet verklaren.
Zijn streven is overigens niet om de schaduweconomie helemaal uit te bannen „want het biedt ook concurrentievoordeel”. Dat is precies wat mensen in Kepno zeggen. Door de belastingdruk laag te houden en gebruik te maken van goedkope Oekraïense arbeidskrachten – „door vals te spelen” in de woorden van de locoburgemeester – wint Kepno de concurrentiestrijd met meubelfabrikanten elders in de EU.
Maar er zitten grenzen aan die groei. Kosakiewicz schetst de situatie van een meubelfabriek in het nabijgelegen Perzów dat een deal sloot om meubels te gaan maken voor IKEA. „Toen kwam die multinational de boekhouding controleren en zag dat allerlei mensen grotendeels zwart betaald worden. Dat kan zo niet meer, kreeg de fabrikant te horen. Door die beslissing is Perzów van – op papier – een van de armste gemeentes een van de rijkste geworden.” Voor een verandering in de belastingmoraal van zijn inwoners rekent de lokale bestuurder dan ook niet op de landelijke regering, maar de dwang van de Europese markt.
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/05/12/in ... n-a3959973
