In Europa kun je veel zeggen, maar niet alles

[bertvaneck]

In Europa kun je veel zeggen, maar niet alles



Ekke Overbeek, Alwin Kuiken, Antoine Verbij, Thijs Kettenis en Kleis Jager − 14/01/15, 20:38



© epa. De installatie van Maurizio Cattelana, beschadigd door een boze Poolse katholiek in 2000.

Hoe ver mag je in het Westen gaan met godslastering? Vrij ver, zo blijkt uit een rondje langs vijf Europese landen. Maar niet in Polen. .






In Polen zou er voor zulke tekeningen direct een proces worden aangespannen wegens het beledigen van religieuze gevoelens





'Godslastering moet mogen.'


.

In het Westen wordt het recht op vrije meningsuiting door velen beschouwd als heilig. Ook als die uiting zich richt tegen wat voor een ander heilig is. Maar ook in Europa heeft het, na de Verlichting, lang geduurd voordat dit in brede kringen werd geaccepteerd.

Groot-Brittannië schafte zijn wet op godslastering in 2008 af. Nederland pas twee jaar geleden. In het katholieke Ierland zal dit jaar een referendum worden gehouden over een grondwetsartikel en de daarop gebaseerde 'Defamation Act' uit 2009. Ook elders in Europa zijn dergelijke verboden nog van kracht: Duitsland, Denemarken, Griekenland, Italië, Malta, Cyprus en Polen.

In de meeste gevallen gaat het om een dode letter in de wet. Zo niet in Polen, Europees kampioen rechtszaken wegens 'het beledigen van religieuze gevoelens'. Niet toevallig vindt de actie Nie jestem Charlie - Ik ben Charlie niet - in Polen veel weerklank. Moslims zijn er vrijwel niet in het 38 miljoen inwoners tellende land. Katholieke gevoeligheid des te meer.

Verdedigen
'Ik identificeer me niet met een krant die iedereen, moslims en christenen, grof en extreem vulgair beledigt', aldus een commentaar in Super Ekspres. Het boulevardblad kreeg bijval van Zbigniew Girzynski, parlementariër van de katholiek-conservatieve oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid, die ongeveer een derde van de kiezers vertegenwoordigt: "We moeten verdedigen wat er nog te redden valt, voordat een van onze kleindochters in een boerka aan de deur klopt."

De woordvoerder van zijn partij noemde de mars in Parijs, waar ook de Poolse premier Ewa Kopacz aan deelnam, 'infantiel'. De beste samenvatting uit de orthodox-katholieke hoek kwam van Tomasz Terlikowski. "Ik ben Charlie niet. Dit is onze oorlog niet en mag het ook niet worden", aldus de hoofdredacteur van het blad Fronda. "Een christen hoort niet aan de kant van westers of moslimnihilisme te staan."

Het liberale en linkse kamp daarentegen verklaarde zich solidair met de vermoorde Franse satirici. De Gazeta Wyborcza plaatste een spotprent uit Charlie Hebdo op de voorpagina. Geen Mohammed, maar een moslim en een tekenaar van Charlie die elkaar zoenen: 'Liefde is sterker dan haat'. "Natuurlijk zouden we dit nooit gepubliceerd hebben als de aanslag niet was gepleegd", aldus de krant die ontstond uit het anti-communistische verzet.

Op de binnenpagina's krijgen de paus, Mohammed en Joden op reproducties uit Charlie Hebdo ervan langs. En ook hier een verdedigend bijschrift: "In Polen zou er voor zulke tekeningen direct een proces worden aangespannen wegens het beledigen van religieuze gevoelens. De tekenaar en de hoofdredacteur kunnen in zo'n geval twee jaar cel krijgen." .



© Corbis/HH.

Adam 'Nergal' Darski, zanger van de Poolse black-metalband Behemoth, werd vrijgesproken nadat hij op het podium een bijbel had verscheurd.


Linkerbeen
De krant weet waar zij over schrijft. De afgelopen vijftien jaar werd er in Polen regelmatig een kunstenaar of auteur voor het gerecht gesleept. In de jaren negentig kwam het niet tot grote conflicten, hoewel er ook toen geen gebrek was aan kunst die op controversiële wijze gebruik maakte van religieuze symbolen. De verandering trad op toen er politici verschenen die met het kruis in de hand politiek bedreven.

Het eerste grote geruchtmakende kunst-versus-religie-schandaal dateert uit 2000. Daarbij dreigde de boze gelovige in de cel te belanden in plaats van de omstreden kunstenaar. Parlementariër Witold Tomczak wierp zich op een installatie van de Italiaan Maurizio Cattelana: een wassen beeld van de Poolse paus Johannes Paulus II, verpletterd door een meteoriet. De wassen paus werd daarbij verlost van zijn hemelse last én van zijn linkerbeen.

De drieste volksvertegenwoordiger werd aangeklaagd. Het OM eist dat hij de aangerichte schade van ongeveer 10.000 euro vergoedt. Veertien jaar later is er nog altijd geen definitieve veroordeling of vrijspraak.

In 2002 waren het opnieuw conservatieve politici die aan de bel trokken. De steen des aanstoots was de installatie 'Pasja' (de passie) van Dorota Nieznalska. Ze wilde de aandacht vestigen op mannelijke dominantie en geweld door middel van een scherm met daarop een zich in het zweet trainende man en een kruis met een penis.

In eerste instantie werd Nieznalska veroordeeld tot een half jaar werk voor de gemeenschap. Pas in 2010 werd ze vrijgesproken en eindigde het 'proces om het kruis'.

In besloten kring
In september 2007 verscheurde de leider van een black-metalformatie, Adam Darski alias Nergal, tijdens een concert een bijbel. Daarbij bezigde hij de woorden "vreet deze stront". In februari vorig jaar kwam de rechtbank tot de conclusie dat hij niet doelbewust religieuze gevoelens beledigde. Dat vonnis had de zanger te danken aan het feit dat het een concert in besloten kring was, waarbij geen opnamen mochten worden gemaakt. .






Het schrappen van artikel 147 houdt verband met een optreden van kleinzoon Donner, kort na de moord op Theo van Gogh in 2004


Het proces leverde Nergal veel publiciteit op en dat deed anderen watertanden. In 2009 haalde popsterretje Doda het nieuws door in een interview te verklaren dat ze niet geloofde in de Bijbel: "Het is moeilijk te geloven in iets dat is geschreven door iemand die teveel wijn op had en allerlei kruiden rookte". In 2012 volgde een veroordeling tot een geldboete van ruim duizend euro.

Een proces was niet nodig om in de zomer van 2014 het toneelstuk Golgotha Picnic van de Argentijnse auteur Rodrigo Garcia te censureren. Het stuk is een aanklacht tegen de leegte van de consumptiemaatschappij, met daarin een hoofdrol voor een met hiv besmette, naakte Jezus. Ondanks protesten van levebristen, ultra-conservatieve katholieken, kon het in Frankrijk en andere Europese landen worden opgevoerd.

Zo niet in Polen. 'Pseudokunst vol obscene scenes, provoceren met pornografie, bespotting van de persoon van Christus en Zijn dood aan het kruis', oordeelden politici van het katholiek-conservatieve Recht en Rechtvaardigheid. Eerst ging de burgemeester van Pozna¿ door de knieën. Toen de directie van het festival. Golgotha Picnic is niet in Polen opgevoerd.

Nederland: gelovigen niet beter beschermen dan anderen
Hoe stond het er ook alweer voor met het verbod op 'smadelijke godslastering' in Nederland? De wet die in 1932 door Jan Donner, de grootvader van oud-minister en de huidige voorzitter van de Raad van State Piet Hein Donner is ingevoerd, bestaat sinds begin 2014 niet meer.

Het schrappen van artikel 147 houdt verband met een optreden van kleinzoon Donner, kort na de moord op Theo van Gogh in 2004. Tot woede van onder meer D66 zei Donner toen dat de wet afgestoft moest worden.

Het toenmalige D66-Kamerlid Boris van der Ham vond dat een beloning voor de moord op Van Gogh en diende een motie in om de wet te schrappen. Dat leidde in 2009 tot een meerderheid in de Tweede Kamer voor afschaffing. In december 2013 stemde ook de Senaat in. In feite werd een slapende letter afgeschaft. Sinds de jaren zestig had de wet niet meer tot boetes en celstraffen geleid. Het lastige was dat er bij de belediger de intentie tot smalen (beschimpen) aangetoond moest worden.

Wel werd in december 2013 de Eerste Kamer een motie aangenomen die opriep om te onderzoeken of gelovigen op een andere manier wettelijke bescherming moeten krijgen. Van der Ham, intussen voorzitter van het Humanistisch Verbond, vond het een poging om via de achterdeur godslastering weer in het strafrecht op te nemen. Het onderzoek werd verricht door rechtsgeleerde Marloes van Noorderloos en verscheen juli vorig jaar.

Volgens haar is een aanpassing van de bestaande wetgeving niet nodig, onder meer omdat godsdienstigen niet méér bescherming nodig hebben dan andere identiteitsbepalende factoren. Godslasteringswetten leiden volgens haar in veel gevallen tot een inperking van de vrijheid van meningsuiting. Mensen die zich nu beledigd voelen, kunnen grijpen naar artikel 137c over beledigen van groepen wegens ras, godsdienst of levensovertuiging. Maar anders dan het geschrapte 147 stelt dit artikel het beschimpen van goden niet strafbaar. Wie zich bijvoorbeeld grievend over moslims of homo's uitlaat, kan met 137c nog steeds voor de rechter gesleept worden. .






Het land dat geldt als de bakermat van de democratie kent formeel vrijheid van pers en meningsuiting, maar de praktijk is weerbarstiger


Volgens haar is een aanpassing van de bestaande wetgeving niet nodig, onder meer omdat godsdienstigen niet méér bescherming nodig hebben dan andere identiteitsbepalende factoren. Godslasteringswetten leiden volgens haar in veel gevallen tot een inperking van de vrijheid van meningsuiting.

Mensen die zich nu beledigd voelen, kunnen grijpen naar artikel 137c over beledigen van groepen wegens ras, godsdienst of levensovertuiging. Maar anders dan het geschrapte 147 stelt dit artikel het beschimpen van goden niet strafbaar. Wie zich bijvoorbeeld grievend over moslims of homo's uitlaat, kan met 137c nog steeds voor de rechter gesleept worden.

Duitsland: alles mag, behalve de Holocaust ontkennen
"Iedereen heeft het recht zijn mening in woord, schrift of beeld vrij te uiten en te verbreiden." Zo staat het in de Duitse grondwet. Er zijn echter beperkingen. Daarbij gaat het vooral om het onderscheid tussen meningen en feiten. Het ontkennen van de Holocaust is, volgens het constitutionele hof, bewijsbaar onjuist en daarom uitgesloten van de vrijheid van meningsuiting.

Veel kwesties rond de vrijheid van meningsuiting hebben in Duitsland te maken met Hitlers Derde Rijk en het naoorlogse nationaal-socialisme. Beslissend was het zogeheten 'Lüth-oordeel' uit 1958. De politicus Erich Lüth had opgeroepen een nieuwe film van Veit Harlan te boycotten omdat Harlan onder Hitler de antisemitische rolprent 'Jud Süss' had gedraaid. Lüth kreeg in hoogste instantie gelijk.

Naar dat oordeel wordt in de Duitse rechtspraak nog altijd verwezen. Dat betekent dat in Duitsland zeer veel mag. Bijvoorbeeld karikaturen van Mohammed tonen om een demonstratie van salafisten te provoceren. Demonstranten van de beruchte Pegida-beweging kunnen de spot drijven met de aanslagen in Parijs. Ondertussen heeft een van de populairste cabaretiers in Duitsland, Dieter Nuhr, aangekondigd uit lijfsbehoud en niet vanwege juridische risico's minder vaak grappen te maken die als islamkritisch kunnen worden uitgelegd.

Griekenland: Jezus opvoeren als homo, dat gaat te ver
Het land dat geldt als de bakermat van de democratie kent formeel vrijheid van pers en meningsuiting, maar de praktijk is weerbarstiger. In onderzoeken naar persvrijheid bungelt Griekenland onderaan de lijst van EU-landen. Spotten met het orthodoxe geloof ligt zeer gevoelig. Een staatsreligie is het officieel niet, maar volgens de grondwet is het de 'leidende' godsdienst. Liefst 98 procent van de Grieken beschouwt zich als aanhanger.

Het Griekse wetboek van strafrecht stelt blasfemie jegens God, de orthodoxe kerk en "iedere andere godsdienst die toelaatbaar is in Griekenland" strafbaar, net als "het uiten van gebrek aan respect voor goddelijkheid." De betreffende wetsartikelen worden zelden gebruikt, maar in 2012 haalde justitie ze twee keer van stal. De rechter veroordeelde een 27-jarige man tot tien maanden cel omdat hij de spot dreef met een voorname Griekse monnik uit de vorige eeuw door hem op Facebook met een populair Grieks pastagerecht te vergelijken. Ook werden de producent, regisseur en acteurs van een toneelgezelschap aangeklaagd omdat zij Jezus Christus en zijn apostelen als homoseksueel opvoerden.

In beide gevallen voerde de extreem-rechtse partij Gouden Dageraad het verzet aan. Veel andere Grieken keerden zich tegen de 'achterhaalde wetsartikelen'.

Frankrijk: racisme, antisemitisme en xenofobie strafbaar
Cabu, een van de tekenaars van Charlie Hebdo, prees een paar jaar geleden de staat van de vrijheid van meningsuiting in Frankrijk. De tijd waarin Yvonne de Gaulle, echtgenote van president Charles de Gaulle, de bladen doorvlooide op haar onwelgevallige bijdragen om die onder de aandacht van haar man te brengen, is allang voorbij. ''Wij kunnen nu alles zeggen en tekenen'', zei Cabu, tegen wie een hele serie rechtszaken is gevoerd.

Maar dat ervaart niet iedereen zo. De antisemitische komiek Dieudonnée bijvoorbeeld vindt dat hij wordt belemmerd door een wet (la loi Gayssot uit 1990) die elke 'racistische, antisemitische of xenofobe handeling' strafbaar stelt. Zo is het verboden om de Holocaust te ontkennen. Maar waarom mag je de Holocaust niet ontkennen terwijl je wel de profeet mag beledigen, zo vroeg Dieudonnée zich af.

Anderen, die niet de geringste behoefte hebben om het bestaan van de gaskamers in twijfel te trekken, menen dat de wet een debat over serieuze maatschappelijk vraagstukken in de weg kan zitten. Zo moest de journalist Éric Zemmour zich voor de rechter verantwoorden omdat hij in 2010 had beweerd dat het niet raar is dat de politie vaker allochtone jongeren aanhoudt, omdat deze nu eenmaal vaker drugs dealen

[Lech]

Tegenwoordig noemt men satire wat een regelrechte belediging is.
Zelf ben ik niet gelovig opgevoed, maar ik voel er niets voor om de gelovigen zo te beledigen zoals b.v. die tekening van Mohammed die een andere man zoent.

Satire vind ik prima, maar wel met respect, of is dat te moeilijk?