Vluchtelingen komen er niet in, maar voor arbeidsmigranten ligt het in Polen anders. Na de Oekraïners zoekt het land nu mogelijkheden om arbeiders uit Azië in te vliegen. Honderden jonge Indiërs doorkruisen nu al Warschau om maaltijden te bezorgen.
Jenne Jan Holtland 19 september 2018, 18:40
Foto Piotr Malecki
Dhruvil Patel en zijn fiets hebben de makkelijkste baan van Warschau. Als z’n mobiel rinkelt, betekent dat: een nieuwe bezorging. Hij doet de rugzak op en weg is Patel (25), kriskras door het verkeer. Stoep op, stoep af, hij kent deze wijk uit z’n hoofd. Zo’n baan wil iedereen wel. ‘Ik heb geen baas en als ik niet wil werken, werk ik niet.’
Het barst in de Poolse hoofdstad van jongeren als Patel. Honderden Indiërs doorkruisen elke dag de stad om maaltijden te bezorgen voor bezorgservice Uber Eats. In het spierwitte straatbeeld van Warschau is dat iets nieuws. In de metro hoor je niet alleen Pools of Engels, maar met een beetje geluk ook Hindi of Bengaals. Op zaterdag spelen ze een potje cricket in het park.
Patel kijkt op z’n schermpje naar een nieuwe bestelling: een Jalapeñoburger, een McFlurry Lion en een Big Mac. Hij snelt de McDonald’s binnen en staat een minuut later weer buiten. Met het eten in zijn kubusrugzak fietst hij naar de andere kant van het centrum. Voor één bestelling krijgt hij zo’n 10 zloty, omgerekend 2,50 euro. ‘In India moet je daar een hele dag voor werken.’
Globalisering
De Indiërs zijn de gezichten van de globalisering in Polen. Tot voor kort leek het land zich daar afzijdig van te willen houden: Syrische vluchtelingen nam Polen niet op, met de rechtsnationalistische PiS-partij aan de macht waait de wind uit xenofobe hoek.
Vluchtelingen komen er niet in, maar voor arbeidsmigranten ligt het anders. Polen worstelt met wat economen een ‘middle income trap’ noemen: het zoekt aansluiting bij West-Europa, maar zit vast in een model gebaseerd op lage lonen. Er is een schreeuwend tekort aan arbeidskrachten. In het slechtste scenario leidt dat tot inflatie. De PiS-regering heeft bovendien de pensioenleeftijd verlaagd – volledig tegen de Europese trend in. Om uit het dal te raken zal Polen moeten kiezen: óf rap innoveren, óf de productiviteit in eigen land opkrikken, óf arbeid van buitenaf importeren.
Tot nu toe maskeerde Warschau deze spagaat met het binnenhalen van Oekraïners – alleen in 2017 al 1,7 miljoen. Mede dankzij hen groeit de Poolse economie met 4 procent per jaar. De Oekraïners komen op korte-termijncontracten van drie of zes maanden en leren vaak snel de taal. ‘En je pikt ze er vanwege hun culturele verwantschap niet uit op straat’, zegt Pawel Kaczmarczyk, vicedirecteur van het Centrum voor Migratieonderzoek van de Universiteit van Warschau.
Seizoensarbeid
Mondiaal is Polen zo uitgegroeid tot de nummer één importeur van seizoensarbeid – nog voor de Verenigde Staten. Maar, zo zegt Kaczmarczyk, het besef groeit dat de stroom aan Oekraïners niet oneindig is. ‘Beleidsmakers kijken daarom naar andere regio’s, bijvoorbeeld Zuidoost-Azië.’
Er is een deal in de maak met de Filipijnen over de komst van gastarbeiders voor de zorg en de IT-sector, en ook Vietnamezen zijn in trek. Moslimlanden staan lager op het lijstje. Nu al, zeggen Poolse autoriteiten, is er een wachtlijst van 25 duizend Indiërs, Bengalen en Nepalezen die in eigen land een werkvisum hebben aangevraagd voor Polen.
Aan de voorhoede van deze stroom staan maaltijdbezorgers als Dhruvil Patel, afkomstig uit de periferie van de Indiase metropool Vadodora. Zijn vader verbouwt katoen. Patel meldde zich aan bij een Poolse privé-universiteit. Online had hij gelezen dat het levensonderhoud in Polen goedkoop was en het onderwijs beter. Breeduit lachend: ‘En de meisjes mooier.’ Nu de universiteit stil ligt voor de zomerstop, is hij fulltime maaltijdbezorger.
Anna Maria Migdal (42) is coördinator voor buitenlandse studenten aan Clark University, de privé-instelling waar Patel terechtkwam. In totaal is het aantal Indiase studenten in Polen sinds 2013 vertwaalfvoudigd tot ruim 3 duizend. Soms vraagt de coördinator zich af of ze Polen wel gegoogeld hebben voor vertrek. ‘Midden in de winter staan ze dan op het vliegveld van Warschau, gewoon in flip-flops.’
Plakwerk
Sommigen komen echt om te studeren, zegt ze. ‘Anderen zie ik na de eerste weken niet meer.’ Hun namen geeft Migdal door aan haar contactpersoon bij de Poolse IND, omdat ze anders mogelijk in de illegaliteit belanden. Over de studieprestaties van de Indiërs is ze maar matig te spreken. ‘Ik krijg vaak knip- en plakwerk aangeleverd. In hun land komen ze daar misschien mee weg, bijvoorbeeld omdat ze van een hoge kaste zijn, maar hier niet.’
Uber Eats houdt de nationaliteiten van zijn bezorgers niet bij, laat een woordvoerder weten. Iedereen met een werkvisum en zonder strafblad kan de app downloaden en aan de slag. Wel hebben de Indiërs een KvK-inschrijving nodig, met als gevolg dat er een schimmige industrie van tussenpersonen met een inschrijving is ontstaan die luisteren naar namen als ‘Patel Polska’.
Hoeveel de tussenpersonen van de omzet afromen, is onduidelijk. Volgens Dhruvil Patel houdt zijn tussenpersoon maandelijks 25 euro in. Telefoontjes en sms’jes aan diverse bureautjes blijven onbeantwoord. De kantoordeur van Patel Polska aan een grote doorgaande weg in Warschau is op slot. Een buurman zegt dat de eigenaar ‘op vakantie is in India’.
Dhruvil Patel wandelt met de lunch op de rug een bedrijfspand binnen, waar hij van de conciërge aanwijzingen krijgt in een mix van Pools en handgebaren. Patel loopt de trap op naar de klant. Een week of wat geleden werd z’n fiets gestolen, moppert hij. Eenmaal buiten blijkt waarom: hij zet hem nooit op slot. ‘Dat hoeft toch niet, als ik maar een paar minuten weg ben?’
Bierflesje
Vaker nog zijn de bezorgers zelf het mikpunt. Patel kreeg van een dronkenlap een bierflesje naar zijn hoofd geslingerd. ‘Er zijn slechte mensen in elk land.’ Sanket Ahir (22), student in Lublin, vertelt dat hij geregeld geweigerd wordt bij nachtclubs. ‘Er is veel racisme. Soms kan ik een bezorgadres niet vinden, en bel ik de klant op. Dan hoor ik: ‘Waarom bel je mij?’’
Onderzoeker Kaczymarczyk ziet in enquêtes de acceptatie van migranten onder Polen al vijf jaar dalen. Voor Indiërs zijn de nachtdiensten van vrijdag op zaterdag het beruchtst, als de wodka ontkurkt is.
Krzystof Bozak, ex-parlementslid en virulent nationalist, beklaagde zich op Twitter over de ‘hindoes met tulbanden’ die zijn land fietsend richting ‘multiculti’ slepen. ‘Is over deze kwestie geen debat nodig? Hoe zit dat, PiS?’ Deze zomer zag extreemrechts zijn vooroordelen bevestigd: een 36-jarige Indiër kwam een maaltijd afleveren bij een vrouw, drong haar appartement binnen en probeerde haar tot seks te dwingen. De man is opgepakt, en kan 12 jaar cel krijgen.
Veel Indiërs valt de aanpassing zwaar, zwaarder dan ze dachten. Patel belt dagelijks met zijn vriendin en moeder. ‘Thuis is thuis. Ik mis het eten, de paneer tikka van mijn moeder.’ Z’n moeder heeft hij niet durven vertellen dat hij maaltijdbezorger is geworden. ‘Dat zou ze niet accepteren. Ze wil dat ik miljonair word. Iedere moeder wil dat!’ Hij wipt weer op de mountainbike, er wacht een hongerige klant. Begin volgend jaar, is z’n voornemen, gaat hij terug naar huis. Daarna wil hij naar Amerika.