Nooit eerder hadden Polen het zo goed als nu

Nieuws uit niet Poolse media
Lech
Berichten: 4933
Lid geworden op: vr aug 19, 2011 12:30 pm

Nooit eerder hadden Polen het zo goed als nu

Bericht door Lech » wo nov 06, 2019 5:41 am

Nooit eerder hadden Polen het zo goed als nu

Poolse economie Polen herstelde zich wonderlijk snel na de val van de Muur. Maar dure overheidsmaatregelen bedreigen nu de voorspoed, vrezen ondernemers.
Afbeelding
In een fabriek Gorzów worden Philips-tv’s in elkaar gepuzzeld. Foto Emilie van Outeren

Het eerste wat opvalt, is hoeveel mensen er nog nodig zijn om een televisie in elkaar te zetten. Rijen vrouwen staan op kletsafstand van elkaar aan negen lopende banden in de fabriekshal. Ze dragen blauwe stofjassen, antislipzolen en witte stoffen handschoentjes. De één plaatst een moederbord op de achterkant van een lcd-scherm, de volgende zet dit met enkele schroeven vast. Boven hun hoofden knipperen monitoren die in groen, geel of rood laten zien of ze dit uur hun streefdoel halen.

Het bzzzmmm, bzzzmmm van de elektrische schroevendraaiers – een van de vele instrumenten in de fabriekskakofonie – klinkt Grzegorz Benda (42) „nog elke dag als muziek in de oren”, zegt hij. Sinds deze werkplaats in het Poolse Gorzów Wielkopolski twaalf jaar geleden werd geopend, klom Benda op van procesingenieur tot fabrieksmanager. Heel wat, voor iemand die „als jongetje in de rij moest staan voor een stuk vlees of wat suiker”.

Elke Philips-televisie in Nederland, vrijwel elke in Europa zelfs, is in deze Poolse fabriek in elkaar gepuzzeld. Het is een arbeidsintensief proces, maar elke twee seconden rolt er een van de band, acht miljoen stuks per jaar. Getest, ingepakt in een blauw-witte doos, klaar voor transport. Deze maanden, hoogseizoen voor de feestdagenverkoop, werken hier 2.500 mensen.

Zij zijn het levende bewijs van de daverende, ononderbroken groei die de Poolse economie sinds begin jaren negentig heeft doorgemaakt. Polen was in juni 1989 het eerste land dat het Sovjet-juk afschudde. Toen de Berlijnse Muur viel, deze week dertig jaar geleden, had Polen al een niet-communistische regering die de centraal geleide planeconomie begon te transformeren tot een vrije markt.

„Door razendsnelle privatisering, en door vooral geen concessies te doen toen de maatschappelijke en politieke druk toenam om de effecten te verzachten”, zegt Leszek Balcerowicz (72), de eerste minister van Financiën na de invoering van de democratie. Hij was de man die met schoktherapie de Poolse economie aan de praat kreeg. Later werd hij president van de centrale bank en tegenwoordig geeft hij les aan de Warsaw School of Economics. „Snel hervormen was een groot risico”, zegt hij op zijn krappe werkkamer. „Maar risico nemen was beter dan de hopeloze route van langzame hervormingen.”

Drie decennia later bestaan er veel zorgen over de mate waarin Polen zich werkelijk heeft ontpopt tot een bestendige liberale democratie en een gezonde rechtsstaat. De overgang naar het kapitalisme is in ieder geval een flagrant en exceptioneel succes gebleken. Maar is dit Wirtschaftswunder wel bestand tegen een volgende internationale crisis, en tegen populistisch politiek beleid?
Afbeelding
De chaos en werkloosheid direct na de val van de Muur duurde in Polen niet zo lang, met schoktherapie werd de economie aan de gang gebracht.


Nieuwe weelde

Nooit eerder hadden Polen het zo goed als nu. Het bruto binnenlands product vervijfvoudigde, de salarissen zijn hoger dan ooit. De werkloosheid is met 3,5 procent op z’n laagst, de inflatie en de overheidsfinanciën zijn gezond. De levensverwachting is toegenomen, de verschillen met West-Europa gekrompen. Iedere Pool is er materieel op vooruitgegaan. Niet allemaal evenveel – dat krijg je met kapitalisme. Maar in geen land dat achter het IJzeren Gordijn lag, is de tevredenheid met de vrije markt zo groot, bleek uit recent opinieonderzoek van het Pew Research Center.

De nieuwe weelde is tastbaar in Gorzów, een stad met 125.000 inwoners. Van het parkeerterrein vol compacte Renaults en Skoda-stationwagens, tot de nieuwe boulevard aan de rivier de Warta, waar pizza en sushi geserveerd worden. De infrastructuur is in orde, de lucht is schoon en vrijwel iedereen werkt of gaat naar school.
Lees ook dit interview met historicus Timothy Garton Ash, die de instorting van het Oostblok versloeg: Dit keer stemt de herdenking van ‘1989’ minder vrolijk

Deze streek, drie kwartier rijden van de Duitse grens, was ook in de communistische tijd een economisch knooppunt. Een regio vol vervuilende industrie en naoorlogse flats die het grauwe beeld van Oost-Europa bepaalden. Na de liberalisatie van de markt kon geen van de staatsfabrieken, waar bijvoorbeeld chemicaliën en tractors werden gemaakt, de concurrentie met westerse bedrijven aan. Maatschappelijke chaos, massale werkloosheid en gigantische inflatie tekenden Polen begin jaren negentig.

Na twee jaar wist de econoom Balcerowicz dat te bezweren. Opmerkelijk genoeg door de vakbond Solidarnosc (Solidariteit), die de revolutie ontketend had, te laten accepteren dat arbeiders steeds minder rechten en zekerheid kregen. Polen maakten zich het ondernemerschap eigen. Sindsdien zit de economie in de lift. Zelfs tijdens de wereldwijde economische crisis tien jaar geleden kende Polen geen recessie. De groei vertraagde alleen een beetje, en zit de afgelopen jaren weer gemiddeld op 4 procent.
Afbeelding
Afbeelding

Meubels en piepschuim

Tegenwoordig worden in Gorzów meubilair gemaakt voor IKEA, onderdelen voor Duitse en Franse auto’s, en piepschuim om het allemaal in te verpakken voordat het zijn weg vindt door Europa.

De nog altijd lage lonen en belastingen, samen met een goed opgeleide bevolking die de reputatie heeft uit harde werkers te bestaan, maken Polen een ideaal land om productie en diensten naar te verplaatsen. Bovendien heeft het minder dan andere voormalig communistische landen te kampen met corruptie en nepotisme. „Wij hebben geen oligarchen”, zegt Rafal Benecki, hoofd-econoom van ING in Warschau. Dat verklaart, naast de grote binnenlandse markt, waarom Polen beter scoort dan bijvoorbeeld Hongarije, Tsjechië en Slowakije.

Polen heeft, met China, de afgelopen decennia het meest geprofiteerd van het opknippen van grootschalige productie. De televisiefabriek in Gorzów is een typische schakel in de moderne, gefragmenteerde waardeketen. Ze is eigendom van de enorme China Electronics Corporation, die voor de Europese markt de exclusieve licentie heeft om Philipstelevisies te maken. Die worden ontworpen in Amsterdam, ontwikkeld in Gent, de lcd-schermen worden in Xi’an gefabriceerd, in Gorzów tot eindproduct verwerkt, en verkocht via een commerciële afdeling in Praag.
Afbeelding

Kinderbijslag

De lage lonen en de afhankelijkheid van buitenlandse investeringen maken de Poolse economie echter kwetsbaar. Als grote buur Duitsland afglijdt in een recessie, is het onwaarschijnlijk dat Polen daar nog een keer aan weet te ontsnappen.

Nu groeit de economie nog, grotendeels door binnenlandse consumptie en een pakket sociale maatregelen van de regering. Van dat laatste worden analisten en ook fabrieksmanager Benda zenuwachtig. De verlaging van de pensioenleeftijd, naar 65 voor mannen en 60 voor vrouwen, lijkt vanwege rappe vergrijzing onhoudbaar en onttrekt mensen aan de toch al krappe arbeidsmarkt. De nieuwe kinderbijslag van 500 zloty (120 euro) per kind per maand houdt vrouwen thuis.

De maatregelen zijn ingevoerd door de regering van de nationalistisch-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) met de belofte om de kloof tussen arm en rijk te dichten. Ze hebben echter meer effect gehad op haar politieke populariteit dan op de werkelijke ongelijkheid. Die is sowieso niet groot is in vergelijking met andere Europese landen, maar wel met dertig jaar geleden, toen iedere Pool ongeveer even arm was.

Verschillen zijn er regionaal. Grote steden en het westen van Polen, waar de televisiefabriek ligt, hebben veel meer geprofiteerd van de open markt en de toetreding tot de EU in 2004 dan het armere oosten. In Warschau schieten de wolkenkrabbers uit de grond en benaderen de prijzen van appartementen en meeneemkoffie die in het Westen. Maar veel agrarische gebieden zijn het verval van de inefficiënte collectieve boerderijen nooit helemaal te boven gekomen. Daar hebben de inwoners banen en jonge mensen zien vertrekken. Zo’n twee miljoen Polen zochten hun geluk en een hoger salaris elders in de Europese Unie.

Volgens Piotr Arak, directeur van het Pools Economische Instituut dat door PiS werd opgericht, was de liberalisering doorgeslagen en „is de sociale zekerheid een gezonde correctie op de markt”. Maar oud-minister Balcerowicz heeft weinig geduld voor het argument dat de Poolse welvaart oneerlijk verdeeld is. „Het werkelijke probleem is de mobiliteit van de achterblijvers. Programma’s als de kinderbijslag houden hen gevangen in hun achterstandspositie.”

In plaats van mensen uit Oost-Polen, werken in de fabrieken van Gorzów steeds meer Oekraïners. In de televisiefabriek soms wel 35 procent van het personeel. Er is zelfs geëxperimenteerd met werving van arbeidskrachten in Nepal.

Vorige maand kreeg PiS bij de verkiezingen opnieuw voor vier jaar een meerderheid in het parlement, onder andere dankzij de belofte dat ze het minimumloon bijna zal verdubbelen. In 2023 moet dat 4.000 zloty (940 euro) zijn, in plaats van de huidige 2.250 zloty per maand. Ongunstig voor een fabriek als die van Benda die, zoals hij zegt, „niet de ambitie heeft de hoogste salarissen te betalen”. Hij vreest voor de Poolse concurrentiepositie.

Razendsnelle robots

De jongste politieke belofte jaagt ondernemers schrik aan, zegt Maciej Witucki, voorzitter van werkgeverslobby Lewantian. „Politiek gezien is het een geniale belofte, maar op basis van onze arbeidsproductiviteit geen heel realistische.” Het Poolse bedrijfsleven doet te weinig aan innovatie. Wat er aan onderzoek en ontwikkeling plaatsvindt, is meestal gefinancierd door de nationale overheid of de EU. ING-econoom Benecki: „De particuliere sector is de motor van de economie. Die reageert terughoudend op alle overheidsuitgaven, omdat ze weet dat zij daar de rekening voor krijgt.” Tel daar de mondiale onzekerheid bij op en „directe investeringen zijn op een dieptepunt”, zegt Balcerowicz, die kritisch is op vrijwel alles wat PiS doet.

Bij de fabriek in Gorzów is de boodschap dat deze alleen met innovatie concurrerend kan blijven intussen aangekomen. Automatisering die door lage lonen tot nu toe niet nodig was, doet zijn intrede. Sommige handmatig te bedienen elektrische schroevendraaiers zijn vervangen door razendsnelle robotarmen. De inpakafdeling moet volgend jaar volledig geautomatiseerd zijn, zegt Benda. Het eenvoudigste werk in deze hal moet op termijn niet meer door mensen worden gedaan.

Gaat dat ten koste van de werkgelegenheid? Voorlopig niet, denkt Benda. „We produceren elk jaar meer en we hebben hierna een enorm distributiecentrum naast gebouwd, waar dagelijks twee honderd vrachtwagens af- en aanrijden.”

Ook Piotr Arak, van het aan de regering gelieerde economisch instituut, maakt zich weinig zorgen. Rond het einde van het communisme verdiende een werknemer in Polen 25 procent het salaris van iemand met dezelfde baan in (West-)Duitsland, inmiddels is dat 60 procent. „Ja, we moeten de pensioenen beter regelen, innoveren en sparen – dat doen Polen nauwelijks”, zegt Arak. „Maar de achterstand die we dertig jaar geleden hadden, is nog maar half ingelopen. We hebben nog dertig jaar te gaan.”


https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/05/no ... u-a3979229

Plaats reactie