Gerrit-Jan Kleinjan − 05/08/16, 20:46
© epa. Paus Franciscus: "Er is een oorlog om macht en belangen, om geld, om natuurlijke bronnen".
Theologish Elftal Is het u ook opgevallen dat paus Franciscus nooit het woord 'islam' gebruikt als hij spreekt over islamitisch gemotiveerde terreur? Dat doet hij bewust, zei de kerkvorst deze week na afloop van zijn bezoek aan de wereldjongerendagen in Polen. "Het is niet correct en niet waar om de islam gelijk te stellen aan geweld", meent de paus. .
Theologisch elftal
In het Theologisch Elftal reflecteren twee godgeleerden op de actualiteit. Matthias Smalbrugge en Gerard de Korte over de uitspraak van de paus dat alle religies vrede willen.
Het is niet correct en niet waar om de islam gelijk te stellen aan geweld. Alle religies willen vrede
Paus Fransiscus
Alle soorten religie kennen weliswaar extremisten, zo stelde de leider van de rooms-katholieken, maar de hoofdboodschap van het geloof is zacht. "Alle religies willen vrede." Wat er wel aan de hand is? De paus wijst naar het kapitaal. "Er is een oorlog om macht en belangen, om geld, om natuurlijke bronnen", stelt hij. "Terrorisme groeit als mensen geen andere opties hebben, wanneer geld als een god wordt gezien, en geld in het middelpunt van de wereldeconomie wordt gezet in plaats van de mens."
Nonsens
Matthias Smalbrugge, bijzonder hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de Vrije Universiteit, is ontgoocheld over de uitspraken van de paus. "Wat een nonsens." Naar zijn smaak gaat de paus helemaal voorbij aan de realiteit, die volgens Smalbrugge vele malen complexer is dan de uitspraken van de paus doen vermoeden. "Het is erg, erg generaliserend. Ontzettend zwart-wit: geld is oorlog, religie is vrede."
De
schop van het dom Den Bosch, Gerard de Korte, ziet het heel anders. "Wat de paus zegt klopt. Althans, als je denkt aan het woord dat bij zowel joden, moslims als christenen centraal staat: shalom, salaam en vrede. Zeker in de heilige boeken vinden we tal van oproepen tot vredelievendheid. Kijken we naar het hart van in ieder geval de drie abrahamitische godsdiensten, dan staat daar naastenliefde en vrede centraal." .Als religie van zichzelf blijkbaar het goede wil, waarom gebeurt 'het goede' dan niet spontaan?
Matthias Smalbrugge
© Jörgen Caris.
Matthias Smalbrugge
Smalbrugge: "Daarmee veeg je het straatje van religie wel erg snel schoon. Religie is een complex van teksten, opvattingen, praktijken en tradities. Daar maakt geweld ook onderdeel van uit. Denk aan de manier waarop Jezus zich opstelt ten opzichte van de mensen die niet geloven in hem. Hij verwerpt ze! Daar kun je niet aan voorbij gaan. Maar wat doet de paus? Hij brengt religie terug tot een plat idee. Terwijl het juist een goede én een slechte kant heeft, net zoals alle grote krachten in het leven, zoals liefde en ambitie."
De Korte: "Natuurlijk, er bestaat geen religie in reincultuur. Het is altijd vlees en bloed geworden in concrete mensen en wordt daarmee ook bepaald door andere factoren. Daardoor spelen ook andere belangen dan zuiver religieuze een rol. Bijvoorbeeld macht."
Smalbrugge: "Als religie van zichzelf blijkbaar het goede wil, waarom gebeurt 'het goede' dan niet spontaan? Zoals de paus het brengt is religie iets dat buiten de mensen bestaat. Dat is natuurlijk niet zo. Religie zelf wil helemaal niets. Ménsen, die willen iets." .
Bronnen moet je altijd interpreteren, geweldsteksten zijn natuurlijk geen oproep om na te volgen
Gerard de Korte
© Jörgen Caris.
Gerard de Korte
De Korte: "In alle godsdiensten heb je fanatici. Dat is iets waar de paus ook op wijst. Het geweld zit ook in de bronnen waaruit we als gelovigen putten. Je moet ze altijd interpreteren, geweldsteksten zijn natuurlijk geen oproep om na te volgen."
Puur manicheïsme
Smalbrugge taxeert de woorden van de paus als 'puur manicheïsme'. Het manicheïsme is een wegens ketterij veroordeelde stroming in het vroege christendom, waarin goed en kwaad, licht en duisternis, lijnrecht tegenover elkaar worden gesteld.
Smalbrugge: "Bij de paus is geld het kwade en religie het goede. Hoezo is geld het kwaad? In geld zelf zit niets, dat is een ruilmiddel. Hoezo is religie goed? Nogmaals, het gaat om de ménsen, die doen iets met geld en met religie. Als je een pot met goud hebt, dan doen goede mensen er goed mee en slechte mensen slecht, zegt Augustinus. En zo is het." .
Waarom zou ik anderen moeten liefhebben? Juist dat moet hij vertellen, dat geeft mensen richting
Matthias Smalbrugge
De Korte: "Dat citaat heb ik ook paraat. Ik kan een eind met deze redenering meegaan, maar u zult begrijpen dat ik de paus niet van ketterij wil beschuldigen - ik ben per slot van rekening katholiek
schop. Ik probeer de intentie van de paus te begrijpen. We kennen hem als iemand die vanuit een Zuid-Amerikaans perspectief naar de wereld kijkt. De scheve verdeling tussen arm en rijk speelt daarin een grote rol. Hij ziet, zoals hij dat noemt, een globalisering van de onverschilligheid."Smalbrugge: "De paus doet een gratuite oproep over hoe we ons moeten gedragen. Dat werkt natuurlijk niet. Dat horen we al eeuwen. Waar het de paus aan ontbreekt is het uiteenzetten van een mensbeeld. Waarom zou ik anderen moeten liefhebben? Juist dat moet hij vertellen, dat geeft mensen richting. Dat is waarvoor we het christendom hebben.
"Vroeger vertelde de kerk dat mensen zondaars zijn. Dat mensbeeld is er niet meer. Daar wil ik ook niet naar terug overigens, maar daarvoor is niets in de plaats gekomen." .
Smalbrugge vindt dat de paus te rade zou moeten gaan bij de christenen van de oosters-orthodoxe kerk. "Daar is men nooit zo gefixeerd geweest op de zonde, zoals in het Westen. Er is daar nog wat bewaard gebleven van het idee dat de mens kan opstijgen naar iets goddelijks. Aan zo'n beeld, daar heb je wat aan. Dat is iets waar we naar kunnen streven."
De Korte: "Heeft de paus geen mensbeeld? U vergist zich. De paus laat zich leiden door het christelijk sociaal denken. De menselijke waardigheid staat daarin centraal - ieder mens is uniek als schepsel van God - en de onderlinge solidariteit met mens en natuur. Integrale ecologie noemt hij dat. Dat is iets waar hij ook in zijn encycliek 'Laudato si' over spreekt. Ieder mens is een persoon met een unieke waardigheid, levend in gemeenschap. In deze context ziet hij het christendom - en ook andere godsdiensten - als bron van spiritualiteit om de aarde te beschermen en sociale gerechtigheid te realiseren." .
