Ook buiten Duitsland zijn de Bondsdagverkiezingen van belang

[bertvaneck]

Ook buiten Duitsland zijn de Bondsdagverkiezingen van belang. Polen, Griekenland, Italië, Nederland en Frankrijk blikken alvast vooruit.



Marc Leijendekker


20 september 2017 om 17:12


Zondag wordt in Duitsland vrijwel zeker de machtigste vrouw ter wereld herkozen


tweet

Zondag wordt in Duitsland vrijwel zeker de machtigste vrouw ter wereld herkozen. De vrouw die een baken van bedachtzaamheid en gezond verstand is in een wereld waarin machtige mannen hun oprispingen eruit gooien in 140 tekens of hun viriele leiderschap voortdurend onderstrepen met geposeerde foto’s als duiker en jager.

Angela Merkel is „de laatste machtige verdediger van Europa en de transatlantische alliantie”, schreef The New York Times nadat Trump met zijn ‘America First’ aan de macht was gekomen.

„We leven in een heel onzekere situatie in de wereldpolitiek, en het is voor Europa belangrijk dat Duitsland in dat internationale conflictveld een rol speelt”, zegt Hanco Jürgens van het Duitslandinstituut.


„Als Poetin al naar iemand belt, is het naar Merkel, en niet Juncker of Trump. Hij respecteert haar.”

Maar toch. De aandacht voor de Duitse verkiezingen is beperkt. Het is saai, hoor je vaak. In Rome en Athene, en Warschau en in Den Haag, zelfs in Parijs is met veel meer aandacht (en emotie) gekeken naar de Amerikaanse verkiezingen bijna een jaar geleden. Terwijl wat in het machtigste land van de Europese Unie gebeurt, directe gevolgen heeft voor de rest.

In Berlijn wordt nu hardop nagedacht over flexibilisering, over een Europa van meerdere snelheden. Minister van Financiën Schäuble, eerder deze maand 75 geworden, pleit er al jaren voor. „Merkel heeft steeds gezegd dat ze landen niet tegen elkaar wil uitspelen, gelijk wil optrekken in Europa”, zegt Jürgens. „In haar Humboldt-rede uit 2009 zei ze: Spaltungen in Europa sind mit mir nicht zu machen – scheidingen in Europa zijn met mij niet te maken. Maar er verandert nu veel in Europa. En de boodschap in Berlijn is: we gaan wel verder.”

Wat betekent dat voor andere landen?

Griekenland: Geen illusies



Voor de Grieken was bondskanselier Merkel een paar jaar geleden nog de verpersoonlijking van een hardvochtig Europa dat Griekenland de duimschroeven aandraaide, zegt Nick Malkoutzis, directeur van het onderzoeksinstituut MacroPolis. Haar optreden in de vluchtelingencrisis heeft dat beeld verzacht.

De meeste Grieken hadden liever Schulz in het Kanzleramt gezien, in de veronderstelling dat de sociaal-democraat ruimhartig zou zijn geweest. „Maar de meeste mensen hebben hun belangstelling verloren. Een paar jaar geleden nog hoopten veel Grieken dat verkiezingen elders in het voordeel van Griekenland zouden kunnen uitpakken. Vooral toen Hollande aan de macht kwam was dat het geval. Maar dat heeft geen enkel effect gehad. Nu koesteren weinig Grieken hoop dat verkiezingen elders leiden tot veranderingen in hun omstandigheden.”

Ook al wordt het door het IMF bepleit, niemand verwacht dat de Europese schuldeisers een deel van de Griekse schuld zullen kwijtschelden. Ook als Merkel nu, met het perspectief van vier jaar politieke rust, een groots gebaar zou willen maken, we weten dat dit niet op tafel ligt.”

Het is voor Griekenland belangrijk met wie de verwachte winnaar Merkel een coalitie zal vormen, en, nog belangrijker, wie de nieuwe minister van Financiën wordt in Berlijn. Als ze met de Groenen reageert, zijn er meer mogelijkheden voor Griekenland dan wanneer zij met de FDP een coalitie sluit. Maar het belangrijkste, zegt Malkoutzis, is dat er helderheid komt. In augustus 2018 loopt het huidige hulppakket af. „We willen weten waar we staan na augustus 2018. Dan komt er een duidelijk kader voor investeerders en kunnen mensen weer ergens gaan geloven.”

Hoe zien Duitsers hun land na twaalf jaar Merkel? Aan de vooravond van de verkiezingen reist correspondent Juurd Eijsvoogel langs plaatsen die belangrijk zijn geweest voor de bondskanselier en spreekt met kiezers. “We zijn al zo vaak bedrogen.”

Polen: Angst voor marginalisering



Polen is de grootste voormalige Sojvet-satelliet in Oost-Europa die lid is geworden van de Europese Unie en heeft lang een uitstekende relatie gehad met Duitsland, onderstreept Aleksander Smolar, voorzitter van de Stefan Batory Stichting in Warschau. Onder de huidige rechts-nationalistische regering is dat sterk verslechterd – tekenend is dat Polen, een van de grote EU-landen, in maart niet bij Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje mocht aanschuiven om in Versailles over de toekomst van de EU te praten. „Polen is nu erg naar binnen gericht”, zegt Smolar. „Maar nu ook Merkel hardop waarschuwt dat in Polen de rechtsstaat in gevaar is, wordt duidelijk dat de kritiek breed wordt gedragen in Europa. De regering wakkert nu anti-Duitse gevoelens aan. Maar het gevaar van marginalisering is zo groot dat het me niet zou verbazen als de regering zijn anti-Duitse en anti-Europese houding matigt.”

Lees ook: Polen en de EU botsen over de Poolse rechtsstaat. Brussel zegt dat de regering in Warschau de rechterlijke onafhankelijkheid om zeep helpt. Vijf vragen over de crisis.

Ook in de Visigrad-groep van Oost-Europese landen staat alleen Hongarije nog aan de Poolse kant, Slowakije en Tsjechië hebben in ieder geval ten aanzien van de herverdeling van vluchtelingen zich bereid getoond tot compromissen. Het hele idee van verschillende snelheden is „een groot gevaar” voor Polen, zegt Smolar. „Daarom wordt er nu ook gesproken over een mogelijk lidmaatschap van de eurozone. Gelukkig heeft Merkel het als ze over de verdere integratie van Europa praat, niet alleen over de Frans-Duitse as, maar ook over de ‘Weimar-driehoek’ van Frankrijk, Duitsland en Polen.” Het past in de pragmatische instelling van Merkel, zegt Christel Zunneberg, onderzoeker bij de European Council for Foreign Relations (ECFR) in Berlijn. „Zoals Polen zich opstelt kan Merkel daar Europees gezien niets mee beginnen. Maar ze vindt het belangrijk de relatie met Polen te verbeteren. Voor Berlijn is buurland Polen een brug naar de andere Oost-Europese landen.”

Italië: Bij de kopgroep blijven



Betekent samenwerking tussen Berlijn en Parijs een bijrol voor Italië? Eerder andersom, zegt Ferdinando Nelli Feroci, ex-eurocommissaris en lid van het Instituut voor Internationale Zaken (IAI) in Rome. „Als Parijs en Berlijn nieuwe impulsen geven aan de Europese integratie, bijvoorbeeld op het gebied van de euro, migratie of gemeenschappelijke defensie, is dat alleen maar goed voor Italië, want daar is Rome ook vóór.” En IAI-collega Lorenzo Bini Smaghi, voormalig lid van de Europese Centrale Bank: „Iedereen is gebaat bij een sterker Europa. Italië, een van de oprichters, zal nooit uit de kopgroep vallen. Binnen de eurozone kan je niet nog een andere groep maken. Bij terreurbestrijding, Schengen, migratie kun je wel met meerdere snelheden werken, het is logisch dat je niet op de laatste wacht. Maar hier hoort Italië zeker bij de kopgroep.”

Bekijk onze video over de moeilijke fase waar de EU in verkeert en de toekomstscenario’s voor het instituut

Beiden onderstrepen wel de politieke onzekerheid in Rome: volgend voorjaar moeten er verkiezingen worden gehouden. De Vijfsterrenbeweging, een populistische en eurosceptische partij, staat sterk. „Om mee te doen hebben we wel een stabiele regering nodig, met duidelijke ideeën”, zegt Nelli Feroci. Vorig jaar heeft toenmalig premier Renzi geprobeerd met symbolische ontmoetingen met de Franse en Duitse leiders uit te stralen dat, nu de Brexit op gang komt, er in Europa een nieuw driemanschap ontstaat – wishful thinking. „Uit onderzoek blijkt dat de Duitsland lang niet zo’n intense band heeft met Italië, in de vorm van gelijkgezindheid en contacten, als het had met Groot-Brittannië”, zegt Zunneberg van de ECFR – iets wat Nelli Feroci beaamt en wijt aan de instorting van de Italiaanse christen-democraten in de jaren negentig, zusterpartij van de Merkels CDU. Maar, zegt Bini Smaghi, in het migratiebeleid toont geen enkele Europese leider zoveel begrip voor de moeilijke positie van Italië als grensland van de EU als Merkel.

Zondag gaat Duitsland naar de stembus. Correspondent Juurd Eijsvoogel maakte een ABC van de Duitse verkiezingscampagne: over Merkel, baby’s, Trump en de Pizza-connection.

Nederland: Gevaar van compromissen



Staar je niet blind op de Frans-Duitse as en wat dat voor Nederland betekent, zegt ECFR-onderzoeker Zunneberg. „Op veel gebieden is de samenwerking tussen Nederland en Duitsland heel vanzelfsprekend. De Fransen ‘vieren’ zoiets meer met een gezamenlijke verklaring. Wij hebben weinig behoefte aan dat soort institutionele symboliek. De Franse-Duitse as is vooral belangrijk als stimulans voor Europese integratie juist omdat die twee landen op veel onderwerpen ver uit elkaar liggen. Als die twee elkaar kunnen vinden, staat dat gelijk aan een Europees compromis.” Duitsland zal ook nooit, zegt ze, willen uitstralen dat landen buitengesloten worden. „Van alle grote lidstaten is Duitsland het meest gericht op het rekening houden met de kleinere landen.”

Maar feit is dat Nederland naarmate de EU groter is geworden, minder belangrijk is geworden, zegt Adriaan Schout van Clingendael. „Waar we echt voor moeten opletten, is dat we niet ergens in worden gerommeld. Duitsland wordt vaak gezien als onze grootste vriend. Maar juist vanuit zijn eigen historische besef, zijn oorlogsverleden, kan de neiging van Duitsland om altijd maar weer compromissen te sluiten, een gevaar voor ons zijn.” Schout zegt dat het ook in het Nederlandse belang zou zijn als Duitsland een hardere positie gaat innemen in Europa. Hij pleit in dat verband voor een Duitser Europa, in de zin dat er meer nadruk zou moeten komen op regels en handhaving ervan en minder op politieke compromissen.

Niet eerder in de afgelopen twintig jaar was de besluiteloosheid van de Duitse kiezers zó kort voor de verkiezingen zó groot, schreef Juurd Eijsvoogel onlangs.

Frankrijk: Meer dan crisismanagement



Voor twee dagen na de Duitse verkiezingen heeft president Macron een reeks voorstellen aangekondigd om de Europese Unie te hervormen, zegt Barbara Kunz van het Institut Français des relations internationales. „Dat laat zien hoe Parijs en Berlijn het eens zijn dat de EU uit de crisismanagement stand moet komen. Nu moet de EU gemoderniseerd worden. Wat vanuit het Franse perspectief interessant is, is de Duitse bereidheid om actiever te zijn op het internationale niveau.” Ze noemt Afrika als voorbeeld. „De Fransen hebben jaren geprobeerd de Duitsers meer betrokken te krijgen bij Afrika. Dat zijn ze nu aan het doen. In Berlijn groeit het bewustzijn dat wat in Afrika gebeurt, impact heeft op Duitsland. Denk aan terreur, vluchtelingen. Er zijn veel mogelijkheden om elkaar aan te vullen. Zwart wit gezegd: de Fransen komen altijd met militairen terwijl de Duitsers de nadruk leggen op ontwikkeling. Maar dat kan heel goed samengaan.”

De Duitsers hebben vijf jaar gewacht op een partner in Parijs die Frankrijk sterker wil maken op Europees niveau, zegt Kunz. „Nu Macron zaken in beweging probeert te krijgen, vergroot dat de geloofwaardigheid van Frankrijk in Berlijn en is ook Duitsland meer bereid om in actie te komen. Met Frankrijk op het juiste spoor hoeft Duitsland niet langer alleen de zware last van het leiderschap in Europa te dragen.”