VRT-JOURNALIST MARC PEIRS IN POLEN

[Plievo]

VRT-JOURNALIST MARC PEIRS IN POLEN
Dit najaar verblijft Marc Peirs als tijdelijk correspondent in Polen. Hij wil het snel veranderende Polen op de staart trappen in bijdragen voor radio, televisie en deze blog. Hij is neergestreken in het alleraardigste stadje Kazimierz Dolny, halverwege tussen de twee belangrijkste steden Warschau en Krakau. Het hele gezin is meegereisd. Zijn Poolse geliefde Maja Wolny doet research voor haar nieuwe roman. De kinderen Laura (12) en Mauro (8) lopen een semester lang Poolse school. En hondje Bobik leert als Franse bulldog blaffen in het Pools.





"Polen is de Europese buur die je beter wil leren kennen"

di 01/09/2015 - 11:38 Marc Peirs


Dit najaar verblijft VRT-journalist Marc Peirs als tijdelijk correspondent in Polen. Hij wil het snel veranderende Polen op de staart trappen in bijdragen voor radio, televisie en in deze blog. Peirs is neergestreken in het alleraardigste stadje Kazimierz Dolny, halverwege tussen de twee belangrijkste steden Warschau en Krakau. Het hele gezin is meegereisd. Zijn Poolse geliefde Maja Wolny doet research voor haar nieuwe roman. De kinderen Laura (12) en Mauro (8) lopen een semester lang Poolse school. En hondje Bobik leert als Franse bulldog blaffen in het Pools.

De langzaam wegebbende hete zomer zorgt voor dagen van rust in Kazimierz Dolny, maar niet voor onszelf. De 1.549 kilometer die onze Vlaamse thuishaven van ons Poolse verblijf scheiden, hebben we in twee dagen en met een volgestouwde auto afgelegd.

Het huis in Kazimierz Dolny (kleine foto) raakt volledig ingericht, van de kleinste theelepel tot een indrukwekkende houtkachel voor de te verwachten koude avonden. En ook administratief raken we helemaal gelegaliseerd: de kinderen ingeschreven op school, het internetabonnement gefikst, water en elektriciteit betaald. Klaar.

Klaar voor wat onze vrienden “een avontuur” of “een ervaring” noemen, wanneer we hen vertellen dat we het hele najaar in Polen zullen wonen en werken.

Europese buur
Andere mensen reageren met een spatje ongeloof, een mespunt medelijden of een rondtollend hoofdschudden. In Polen gaan wonen? Polen, of all places? Polen, het lijkt veraf. Maar het is dichtbij. Polen is de Europese buur die je absoluut beter wil leren kennen. En dit moment is, welja, danig geschikt voor een diepere kennismaking.


Ten eerste omdat je in eigen land al lang niet meer om de Polen heen kan. Poolse immigranten werken bij ons als poetsvrouw, bouwvakker, stukadoor, loodgieter, vrachtwagenchauffeur, verpleegster, eurocraat, kunstenaar, wetenschapper.

In steden als Brussel of Antwerpen hebben ondernemende Polen hun eigen winkels geopend, een “sklep spozywczy” (kruidenier) of, wanneer ze iets meer pretentie hebben, een “delikatesy” (dat behoeft geen vertaling, me dunkt).

Maar ook zonder die immigratie op onze eigen deurstep is Polen een boeiend land. Meer nog: een fenomeen. In 1989 was Polen het eerste land uit het door de Sovjets gedomineerde Oostblok om de communistische ketenen af te werpen.

Sindsdien maakte het land een regelrechte metamorfose door: van een dweilgrijze, communistische barak aan de buitenkant van Europa tot een bloeiende vrije markt en een zelfbewuste democratie die resoluut zijn stek op de toneel van de Europese Unie opeist. Die EU wordt momenteel zelfs door een Pool geleid: voormalig premier Donald Tusk van de liberaal-conservatieve, pro-Europese partij Burgerplatform.


Burgerplatform is nu al twee legislaturen aan de macht in Polen. Maar dit najaar, op 25 oktober, wachten cruciale verkiezingen. De peilingen geven een riante voorsprong aan de oppositie, met name de populistisch-nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid van Jaroslaw Kaczynski. Hij is de tweelingbroer van de in april 2010 bij Smolensk verongelukte president Leck Kaczynski.

De keuze voor Polen is helder. Ofwel gunnen de Polen Burgerplatform een derde ambtstermijn en legt die partij het land definitief in een liberale plooi. Ofwel kiezen de Polen voor Recht en Rechtvaardigheid en zal Polen feller nationalistisch worden. Maar dat politieke verhaal, dat is voer voor later deze herfst.

Snelle verandering
Want rondom deze verkiezingen zijn er zoveel andere verhalen te brengen uit dit razendsnel veranderende land. Je vindt in Polen nog steeds de sporen van de twee vreselijke politieke demonen die het land in de twintigste eeuw hebben toegetakeld.


De Duitse nazi’s hebben de eeuwenlange Joodse aanwezigheid in Polen uitgewist en Poolse steden, de hoofdstad Warschau voorop, op industriële schaal vernietigd. Hun opvolgers, de door Moskou gestuurde communisten, hebben Polen veertig jaar lang onder een ouderwetse stolp opgesloten.

Het hedendaagse Polen klautert uit die cocon van het verleden. De steden, de wegen, de winkels, de banken, de horeca, de kunsten, de media, de economie, de attitudes tegenover vrouwen, holebi’s en de kerk: alles wordt anders, alles wordt nieuw. Europa stopt Polen trouwens tot 2020 ruim 80 miljard euro toe om die dynamiek van verandering een extra injectie te geven. Niet toevallig vaart deze blog en de reportages die eraan komen onder de vlag “Poolse Power”. Polen is een economische krachtpatser en een politiek zwaargewicht in wording.


Sinds 2000, sinds ik mijn Poolse echtgenote Maja leerde kennen op de Boekenbeurs in Frankfurt, heb ik Polen tientallen keren bezocht. Reportages over opeenvolgende verkiezingen, de dood van de Poolse paus Johannes-Paulus 2, de jacht op de Poolse moordenaars van Joe Van Holsbeeck, het Europese voetbaltornooi in 2012, over de arbeidsmigratie vanuit Polen, over de Poolse cultuur die onder andere in Bozar te zien was, kortom: vele tientallen interviews, reportages en teksten heb ik al over mijn tweede vaderland gepleegd.

In deze blog zal u wekelijks achtergrondinformatie uit de eerste hand vernemen en persoonlijke impressies kunnen lezen. Over de eerste schooldag van de kinderen, bijvoorbeeld, want ook voor hen begint het: het avontuur, de ervaring. Ik ben de komende tijd maar wat graag uw Poolse antenne, via tv, radio, blog, FB, Twitter. "Witamy w Polsce", welkom in Polen.

[Plievo]

Nieuwe en oude migratie


di 08/09/2015 - 11:57 Marc Peirs


Dit najaar verblijft VRT-journalist Marc Peirs als tijdelijk correspondent in Polen. Hij wil het snel veranderende Polen op de staart trappen in bijdragen voor radio, televisie en in deze blog. Peirs is neergestreken in het alleraardigste stadje Kazimierz Dolny, halverwege tussen de twee belangrijkste steden Warschau en Krakau. Het hele gezin is meegereisd. Zijn Poolse geliefde Maja Wolny doet research voor haar nieuwe roman. De kinderen Laura (12) en Mauro (8) lopen een semester lang Poolse school. En hondje Bobik leert als Franse bulldog blaffen in het Pools.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor onze kinderen. Zo’n eerste schooldag, het is me wel wat, en al helemaal als die eerste schooldag in een ver land, in een vreemde taal en in zijn geheel eigen regie verloopt. Laura (12) gaat naar de zesde klas van de lokale school, Mauro (8) naar de tweede.

Het Poolse schoolsysteem loopt immers één jaar achter in vergelijking met België. Maar de uitdaging voor Laura en Mauro is er niet minder om. Mauro kan dan wel de tafels van 1 tot en met 10, maar plots moet hij ze in het Pools afdreunen. En talenknobbel Laura (midden op foto hieronder) krijgt voor het eerst Duits als derde taal.


"Een echte non"

Om door een ringetje te halen, zo zagen ze er uit op die eerste schooldag. Meisjes zowel als jongens komen in piekfijn uniform naar school: ravenzwarte broek of rok, parelwit hemd of bloesje. Op de speelplaats blazen kinderen, ouders en leraars verzamelen. Enkele opgeschoten jongens marcheren in strakke cadans met de schoolvlag. Rechtstaand en met de hand op het hart brengt iedereen de Poolse hymne ten gehore. Iedereen? Dat wil zeggen, iedereen behalve onze kinderen die met stijgende verbazing het ritueel bekijken.

Wijzelf en de kinderen krijgen een welkom als een warm bad. Van schooldirecteur en juf tot elk klasgenootje, men is welwillend, nieuwsgierig en altijd klaar om de taalhordes samen te overwinnen. Na amper een halve schooldag meldt Mauro trots: “Ik heb al twee vrienden. Kuba en Tomek.” Het stadje is overigens zo klein dat we die vrienden op straat spontaan ontmoeten.

Laura en Mauro wisselen de prille schoolervaringen uit. Dat de juf Engels heel goed is. Dat het bizar is dat de schooldag al om half drie eindigt. En, vooral, dat ze godsdienstles krijgen van “een echte non”. Onze gelaïciseerde zoon zegt met opgetrokken wenkbrauwen: “We moesten onze handjes zo doen (hij vouwt ze) en dan bidden!” Laura zet zuster Magdalena uit de wind: “Ja, dat is raar, dat bidden, maar de zuster is wel een e. Bij ons vertelde ze over Miley Cyrus.” Zelfs de nonnen in Polen veranderen. Nu weten ze blijkbaar even goed als u en ik hoe Cyrus van lieftallig meisje in een nukkig sterretje is veranderd. “Ik had daarover al gelezen in de Joepie”, knikt Laura.

"Sjtetl Kazimierz

Zoals vele plaatsen in Polen, en zeker in het oosten van het land, was Kazimierz Dolny eeuwenlang een stadje met een prominente Joodse aanwezigheid. Een sjtetl, noemden de Joden zulke oorden. In Kazimierz voerden ze handel langs de machtige Wisla-rivier. De opslagplaatsen van toen zijn de luxehotels van nu. Want de Joden, die zijn helaas weg. De nazi’s beroofden Polen van zijn Joodse identiteit die zo bepalend was in het tolerante, multiculturele, middeleeuwse Polen.

Zowat de helft van de zesduizend inwoners van Kazimierz Dolny hadden Poolse wortels. Deze drieduizend mannen, vrouwen en kinderen werden door de nazi’s bijeengedreven in de nabijgelegen stad Pulawy om van daaruit naar de vernietigingskampen te worden gebracht. Al wat rest van het Joodse Kazimierz is de voormalige synagoge: een gebouwtje opgetrokken in de typische lokale mix van witte stenen en houten muren. De synagoge herbergt nu een permanente tentoonstelling van een twintigtal foto’s die het lokale Joodse leven van tijdens het interbellum tonen.

In dat decor was er afgelopen weekend een auteursontmoeting met Sabina Baral. Als Pools-Joodse heeft ze een boek uit over de emigratie van haar familie vanuit Polen naar de USA in 1968. Weinig mensen weten dat, maar het communisme is, in weerwil van zijn eeuwige geklets over "internationale solidariteit", bijna net zo antisemitisch als zijn tweelingbroer, het nazisme. Zo geschiedde dat de Poolse commies in 1968 tienduizenden Joodse Polen hun paspoort en bezittingen ontnamen en hen semi-verplicht het land deden verlaten.

Verlangen naar Pierogi

Sabina Baral was toen negentien. Bij het verlaten van het land braken de Poolse grenswachters de hakken van haar laarsjes af. De jonge vrouw had een jaar lang voor die schoenen gespaard. Door de hakken te breken, een daad van ogenschijnlijk zinloze wreedheid, maakten de communisten naar duidelijk dat ze nooit op haar stappen kon terugkeren. Dat ze Polen voorgoed had verlaten. Dat "thuis" niet meer bestond.

Sabina Baral bouwde een gezin en een fortuin in de Verenigde Staten. Maar op een avond als deze breekt het Poolse meisje uit de jurk van Amerikaanse dame. Ze pinkt een traan weg als ze terugdenkt aan haar Poolse verloofde: “Hij bleef me brieven schrijven. Hij stelde voor dat we zouden trouwen in Bulgarije. Maar ik zou nooit ofte nimmer vanuit Bulgarije terug naar de Verenigde Staten kunnen keren. Dat was een gek plan.” Ze is even stil, zegt dan, voor een publiek van vijftig aandachtig luisterende Poolse literatuurliefhebbers: “Maar zijn brieven bezit ik nog steeds.”

Baral worstelt na vijftig jaar emigratie nog altijd met haar verleden, haar Pools-Joodse identiteit, haar plek in de wereld. “Mijn dochters hebben Polen nog niet bezocht. Maar ze zijn dol op pierogi.” Dat is het Poolse nationale gerecht: deegzakjes gevuld met een mix van kaas, kool en aardappel.

Het werd zo'n avond die je vaak in Polen meemaakt. Een avond waarbij de pijn van de emigratie als een deken van melancholie over het publiek gaat hangen. Een avond met intense stiltes, een enkele zucht, vaak hulpeloos schouderophalen. Net boven de zetel waarin de auteur zich blootsvoets heeft genesteld, hangt een van de foto’s van de permanente tentoonstelling. Het is een beeld van vier Joodse mannen met grijze baard, bolhoed en zwarte jas. Zij hebben het nazisme vast niet overleefd. Ze lijken hoofdschuddend te luisteren hoe de machthebbers zich amper dertig jaar later alweer tegen de Joden keerden. Het kan mijn verbeelding zijn, maar het lijkt alsof die oude, wijze mannen huilen bij de verhalen van Sabina Baral.

Nog uren na de ontmoeting denk ik na over emigratie, immigratie en het vinden, bouwen en behouden van een "thuis". En hoe politiek, ideologie en de grillen van de geschiedenis mensen op de vlucht jagen, een nieuwe thuis doen zoeken, hun leven al dan niet succesvol in een nieuwe plooi leggen. De vrolijke verhuizing van onze kinderen hierheen, de vernederende emigratie van Sabina Baral naar de Verenigde Staten, de rauwe realiteit van de asielzoekers in de huidige actualiteit. Oude en nieuwe migratie, mensen onderweg, mensen op weg.

[Plievo]

Ook dit is Warschau



Ja, er lopen nog nonnen rond. Ja, er zijn nog oudjes die geknield bedelen en met natte ogen opkijken als je 2 zloty (50 cent) in hun papieren bekertje dropt. Ja, er zijn nog afgetakelde drankholen waar afgetakelde alcoholisten sloten wodka door de tandeloze mond jagen. Ja, de middelbare Pool is nog altijd een snorremans met een grijzend egelkapsel. Ja, ja, ja. Maar Warschau is ook, en steeds meer, luxe en hipness.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet in Warschau. In Warschau is het nooit ofte nimmer rustig. Warschau is de nieuwe city that never sleeps. Warschau is het paradijs voor wie jong, rijk, getalenteerd en mobiel is.

Warschau heeft 1,8 miljoen inwoners en zowat geen werklozen. Vergeet Praag. Praag was in de jaren rond de millenniumwende een magneet voor jonge en hippe mensen. Warschau was toen nog een aftandse, ziekelijk ogende, gure negorij. Terrasjes in de zomer? Neen. Nachtleven van een ander allooi dan lapdancende deernes? Sorry. Restaurants waar je iets zuiders, exotisch, vegetarisch kan eten? Nope.

Bourgondische stad
Een van de eerste besognes telkens als ik in Warschau ben, is me voorzien van de nieuwste editie van het onvolprezen, om de twee maanden wijzigende "Warsaw in your pocket", tjokvol handige toeristische informatie. Vijftien jaar geleden omvatte de restaurantsectie in dat stadsgidsje hooguit zes pagina’s. Voor de durvers was er één Indiaas restaurant, één Libanees, één Thai waar mijn Poolse geliefde en ik een toen nog gewaagde cuisine proefden en één restaurant met de Franse slag waar je één keer per week verse mosselen kon eten. Op vrijdag.

De luxeversie van de traditionele Poolse keuken kon je degusteren bij "U Fukiera" op de oude markt en dat kostte zelfs naar Belgische normen een smak geld. De dagelijkse versie van Poolse kost kon je proeven in de talrijke "Bar Mleczny", door de overheid gesubsidieerde restaurantjes waar een lunch je niet eens twee euro kostte.

In de nieuwste editie van "Warsaw in your pocket", nummer 88 al, bestaat de restaurantsectie uit 34 pagina’s. De voorbije jaren heeft Warschau alle mogelijke culinaire trends beleefd. Het ene jaar is sushi the next big thing, het andere jaar vind je overal fusion, dan weer is het al mediterraanse wijnbars wat de klok slaat. Warschau is vandaag een walhalla voor bourgondiërs.


Hipsters en flipsters

Vijftien jaar geleden leek het alsof de Pool in twee versies werd geleverd. De oudere man was besnord, grijzend, in een scheefgezakte jekker gehesen. Zijn vrouwelijke collega had haar dikke kuiten in goedkope sportschoenen geprangd en droeg een imperméable van een al even onbestemde kleur als die van de haartooi. De jonge Poolse had lang geblondeerd haar en haar mannelijke versie had gemillimeterd haar, combatboots, een half gebleekte jeans en een goedkope versie van het ski-jacket.

Vandaag is bij de jonge Polen diversiteit troef. Punk, hipster, rocker, snob, rasta, de jonge Marcin of Kasia genieten met volle teugen van de vrije keuze in kledij, kapsel, imago. Al dat jonge volk zit tijdens de middagpauze te genieten van caffè latte en wifi in de Costa Coffee of de Starbucks, gaat in de vooravond fitnessen of joggen, trekt dan naar de cinema of een trendy club en werkt de dag erna alweer keihard.

Winkels en kantoren zijn in Warschau onnoemelijk lang open. Veel handelszaken sluiten pas tegen 22 uur. Kapper, schoonheidsspecialist, advocaat, stomerij: niemand die er zelfs maar aan zou denken om al tegen 17 uur de deuren te sluiten. Neem nu de bank. In België heb je geluk als die nog heel even open is na je eigen werkuren, in Warschau kan je zelfs tot 21 uur filialen open vinden.


Shoppingparadijs

De voorbije tien jaar is een dozijn gigantische shoppingcentra in en om Warschau geopend. Bij de term "shoppingcentrum" denk je dan best niet aan een winkelcentrumpje zoals Gent Zuid, maar aan een broer of zus van Uplace. Die schaal, dus. Honderden winkels bieden een staalkaart van de internationale merkenwereld. Restaurants en snackbars stillen de inwendige mens. Ondergrondse parkings bieden plaats aan vele honderden auto’s, terwijl de bovenste verdieping een bowlinghall of een multikino huisvest met 12, 14, 20 zalen.

Mede wegens die avondlijke toevloed van bioscoopgangers blijven de winkels hier tot laat ’s avonds open. Ook op zondag. De katholieke kerk heeft de Poolse gelovigen enkele jaren geleden openlijk gesmeekt om op zondag niet alleen de kapitalistische tempel maar ook die ándere, katholieke kerk te blijven bezoeken.

Ook in het stadscentrum toont Warschau zich als een oase voor fashionista’s en hipsters. De Poolse mode en het Poolse design scheren hoge toppen. Bedrijven uit die sectoren doen het zo goed dat ze zelfs naar de beurs in Warschau trekken om extra kapitaal op te halen. Klaar voor de verovering van de wereld.

Naast die beurs van Warschau, trouwens, liep ik langs een rijtje winkels die in de ogen dollartekens doen verschijnen. Pal naast elkaar vind je er de flagshipstores van luxe-vastgoedmakelaar Sotheby’s, vulpennenmaker Montblanc, modefabrikant Elluxus, porseleinleverancier Villeroy & Boch en automerk Ferrari. Ze zijn allemaal gehuisvest in mooi opgedirkte ruimtes van het gebouw dat destijds het hoofdkantoor van de Communistische Partij was. Hoe ironisch kan de geschiedenis worden.


Stalin adieu

Maar nergens zie je het oude en het nieuwe Warschau heftiger armworstelen dan in de onmiddellijke omgeving van het fameuze "Paleis voor Cultuur en Wetenschap" in het zakencentrum van de stad.

Het Paleis, PKiN in de volksmond, is een gigantisch bouwsel in de sociaal-realistische stijl waar de communisten zo dol op waren. Denk aan Gotham City van Batman: een enorme, grijzige toren met ontelbare raampjes waarachter sinistere functionarissen kantoor hielden. En een gelijkvloerse verdieping met zalen vol gietijzeren luchters en marmeren zuilen waarin de leiders van communistisch Europa destijds elkaar ongemeend op de wang kusten terwijl op het grote plein daarbuiten duizenden Polen met frisse tegenzin met communistische slogans rondzeulden.

Op de gelijkvloerse verdieping is het bouwsel getooid met beeldhouwwerken van arbeiders met spierbundels als scheepskabels en vrouwen die van onder dikke vlechten vol vertrouwen de communistische toekomst tegemoet kijken. Het indrukwekkende gebouw was destijds een ongevraagd cadeau van Sovjetleider Stalin aan het “Poolse broedervolk”. Het werd opgetrokken door duizenden Russische arbeiders, als een moderne piramide van farao Stalin. Met zijn 230 meter hoogte was het Paleis decennia lang het hoogste gebouw in Warschau en Polen. Nauwlettend werd erop gelet dat de toren van élk punt in Warschau te zien was. Zo werd het Paleis voor Cultuur en Wetenschap voor de Polen een permanente, symbolische herinnering aan de Sovjet-heerschappij.




Na de val van het communisme woedde een hevig debat in het democratische Polen wat te doen met het Paleis: Afbreken? Laten staan? Herbestemming geven? Uiteindelijk is beslist het Paleis te behouden. Maar binnenin huizen nu kantoren van kapitalistische bedrijfjes. Op de gelijkvloerse verdieping is er Cinema Kinoteka waar je in een communistisch decor kan kijken naar Amerikaanse films.

Rondom het Paleis worden de jongste jaren nieuwe wolkenkrabbers opgetrokken. De nieuwste telg in die skyline is het kantoorgebouw The Spire van de Vlaamse vastgoedgigant GHELAMCO. En vanuit de infinity pool van het aanpalende Intercontinental Hotel zie je de spits van het Paleis. Het Paleis wordt omsingeld door de nieuwe gebouwen van het nieuwe Polen, net zoals het nieuwe Polen het oude in de schaduw stelt.

[Plievo]

Leve het Poolse spoor!


Schoon, comfortabel, wijdvertakt, voorzien van wifi, verzekerde zitplaatsen, een wagentje met een dame die thee en chocolaatjes aanbiedt, betaalbaar en stipt. Ja, het treinverkeer is een van de vele dingen waarin Polen België ver achter zich laat.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor de Polskie Koleje Państwowe. De Poolse nationale spoormaatschappij heeft immers dag na dag duizenden treinen rijden in een land van 38 miljoen inwoners en tien keer de omvang van België. En dat lukt de PKP zoveel beter dan de NMBS presteert in het kleine landje bij de Noordzee.


Via de site van De Standaard vernemen we tot in Polen het bericht dat de NMBS vorig jaar 27.965 klachten mocht ontvangen, waarvan de helft over de falende stiptheid. Ik moet u iets vertellen.

In België wonen wij in Koksijde. Dat is het op één na laatste halteplaatsje voor de Franse grens. De terminus is De Panne-Adinkerke. Dat is ongeveer vijf kilometer van Koksijde. Eén halte, vijf kilometer: dan denk je toch dat zelfs de NMBS er niet in slaagt om op zo'n luttel trajectje vertraging op te lopen? Mis poes. Het voorlopige record staat op 20 minuten. Ik herhaal: vijf kilometer, één halte.

En? Hoe gaat het op dit eigenste moment? Valt het blad al? Want bij het vallen van het blad heeft de NMBS vertraging omdat er, stel je voor, veel bladeren op de sporen liggen. In de zomer is er vertraging omdat het te heet is en in de winter omdat het te koud is. En het hele jaar door omdat er weer eens een staking is.

Verbaast het u te vernemen dat mijn Poolse vrienden in een deuk liggen wanneer ik over het Belgische spoor vertel? Te heet? Te koud? In Polen was het afgelopen zomer tot 50 graden; toegegeven, dat is uitzonderlijk, maar 30 graden is standaard. In de winter wordt het makkelijk -30. Te heet? Te koud? De treinen van de PKP banjeren erdoorheen.

Klokvast

Polen is een groot land. Treinen leggen grote afstanden af. Warschau-Krakow bijvoorbeeld, de lijn tussen de twee belangrijkste steden, is 252 kilometer. De snelle Pendolino-trein haspelt dat af in 2.26 uur. Ter vergelijking: dat is twee minuten sneller dan de NMBS doet over de amper 136 kilometer tussen Koksijde (huis) en Brussel (werk).


Hier in Polen wonen we in Kazimierz Dolny. Het dichtstbijzijnde station is veertien kilometer verderop, in Puławy. Een provinciestadje, eerlijk gezegd. Máár met een superieur treinaanbod. Je kan elke dag met de nachttrein naar Kiev in Oekraïne. Je hebt verbindingen naar 44 Poolse bestemmingen met onderweg enkele tussenstations. Je hebt elke dag verschillende treinen naar de hoofdstad Warschau.

De Intercity-trein doet over die 133 kilometer 1.35 uur, dus bijna een uur sneller dan de NMBS van Koksijde naar Brussel sjokt. Wat meer is: zelden heeft de PKP vertraging, ondanks de vaak gigantische afstanden die de Poolse treinen afleggen. En áls er vertraging is, is dat meestal tien tot maximaal twintig minuten. Maar veel vaker gebeurt het me dat de trein bij vertrek en aankomst er exact op de geplande minuut is.


Topservice

Aan het loket in zo'n uithoek als Puławy kan je tickets kopen voor elke mogelijke Intercity-verbinding in heel Polen. Naar Warschau betaal je een luttele 7 euro. Je kan kiezen of je aan het raampje wil zitten. Je plaatsje is gereserveerd. De lieve dame aan het loket benadrukt met een groene fluostift het nummer van je wagon en je zitplaats. Wat een service, en dan ben je nog niet eens op de trein.


De zaligheid gaat door aan boord. Dankzij je gereserveerde plaats ben je, in tegenstelling tot ritten met de NMBS, zeker dat je kán zitten. Een vriendelijke dame rijdt rond met een karretje met verse thee, koffie, water en snoepgoed. Het bedrijf T-Mobile zorgt voor gratis en feilloze wifi.

Je ziet dat andere passagiers hun ticket via het internet of de handige PKP-app voor de smartphone hebben gekocht: op het moderne Poolse spoor controleert de treinbegeleider even graag een reisbevestiging op de gsm als een klassiek ticket. Mijn papieren ticket wordt gescand. En dan knipt de begeleider het ook nog eens. Een schattig relict uit vroeger dagen.

De wagons komen in twee soorten. De moderne, met twee zetels naast elkaar, zoals bij de NMBS. De wagons van de oudere treinen zijn onderverdeeld in coupés met zes zitplaatsen. Maar ook die oudjes puffen en steunen tijdig en vlot door de landschappen met dorpen met houten huizen en daartussen eindeloze bossen.

Op een dag, tijdens zo'n lange rit, keek ik wat langer naar die bossen, zag onnoemelijk veel sparren en dennen maar ook opvallend veel zilverberken. “Wat is de nationale boom van Polen?”, vroeg ik mijn geliefde. Ze keek op van haar boek en stelde de poëtische wedervraag: “Bedoel je in onze literatuur en poëzie?”, terwijl deze pragmatische Belg louter kwantitatief dacht. East is East and West is West, Rudyard Kipling wist het al.

In België zijn de stationsgebouwen indrukwekkend en de treinverbindingen krakkemikkig. In Polen is het omgekeerd. De PKP zet vooral in op de core business, de treinen dus. Momenteel werkt het Poolse spoor aan de uitbreiding van zijn diensten via een hogesnelheidstrein.

Sinds 14 december 2014 rijdt deze Pendolino met zijn maximumsnelheid van 250 kilometer per uur tussen de grote steden. Een rit tussen Warschau en Krakow kan al vanaf 12 euro. Momenteel kan je Pendolino’s nemen tussen Warschau, Kraków, Katowice, Wrocław en Gdańsk. Het Poolse spoornet van de toekomst wordt dus performant als het TGV-net in Frankrijk. Om al die redenen, een oproep: Leiding en vakbonden van de NMBS, kom naar hier, reis, kijk en leer.

[Plievo]

Shiny happy Polen


erwijl zoveel Belgen kampen met burn-out, depressie en zwarte gedachten, tonen de Polen zich zeer gelukkige mensen: 81,2 procent evalueert het leven als "schitterend" tot "heel aangenaam". Dat blijkt uit de kakelverse, tweejaarlijkse cijfers van "geluksprofessor" Janusz Czapinski.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor professor Czapinski. De bekende, grijzende, statige socioloog, zeg maar de Mark Elchardus van Polen, mocht van krant naar weekblad naar radio- of televisiestudio hossen om zijn bevindingen over de levenskwaliteit van de Polen kond te doen.

Al sinds 1991 wordt die levenskwaliteit bevraagd. Professor Czapinski’s cijfers komen om de twee jaar. Hij baseert zich op een gigantische enquête bij 22.000 Polen. Begrijpelijkerwijs wordt telkens reikhalzend naar zijn tweejaarlijkse cijfers uitgekeken.

Geluk in stijgende lijn

De nieuwe cijfers bieden reden tot optimisme. Gaven de cijfers van de vorige enquête in 2013 aan dat 78,9 procent van de Polen opgetogen zijn over hun leven, dan is dat cijfer nu al 81,2 procent. De Polen zijn daarmee de gelukkigste van alle Centraal- en Oost-Europeanen.

Kort na de val van het communisme, in de eerste enquête in 1991, noemde niet meer dan 58,1 procent van de Polen zich gelukkig. In de eerste postcommunistische jaren toonden democratie en vrije markt zich als een nogal bumpy road en ging het geluksgevoel bij de Polen op en neer.

Maar sinds het jaar 2000 is het Poolse geluk alleen maar blijven stijgen. Het is voor de buitenlander inderdaad opvallend hoeveel Polen energiek en vrolijk door het leven gaan.

Terwijl ik dit schrijf, bijvoorbeeld, zit ik op de trein in het gezelschap van vier andere passagiers die elkaar tien minuten geleden nog niet kenden, maar nu met veel enthousiasme ervaringen delen hoe en met welk transportmiddel men het beste van Warschau Centraal naar de luchthaven kan reizen.

Dat is een aardige conversatie met veel geglimlach en beleefde "mijnheer"- en "mevrouw"- aanspraak. Je ziet het in België zelden ontstaan, zulk een plezierig, spontaan gesprek.

Zoals elk mens wereldwijd, wordt de Pool gelukkig van “een goede familie, gezonde kinderen, een fijne job.” En niet toevallig gaat het stijgende geluksgevoel met een gestage verhoging van de welstand gepaard. De cijfers van professor Czapinski tonen aan dat niet meer dan 1,5 procent van de Polen hun materiële toestand als “zeer moeilijk” ervaren. Dat cijfer daalt constant, net als het aantal mensen dat het "lastig heeft om de hypotheek af te betalen": dat is nu amper 1,4 procent, tegenover nog 3,5 procent in 2013.


Succes met de microflat

Hypotheken zijn overigens niet bijster populair in Polen. In België word je als een halvegare bekeken als je geen hypotheeklening neemt. In Polen is dat omgekeerd. Wie niet absoluut geld van de bank nodig heeft voor het eigen dak, die gaat met een wijde boog om de kredietinstelling heen.

Veeleer wonen mensen langer in het ouderlijke huis of bouwen ze hun woning langzaam aan, naarmate ze spaargeld hebben. Of, de nieuwste trend: men koopt een zogenoemde microflat. Polen hebben een traditie van krap wonen.

Onder het communisme was de gemiddelde familieflat meestal niet groter dan 35 vierkante meter. Maar die nieuwigheid, die microflat, dat is nog andere koek: we hebben het hier over flatjes van 12 tot 17 vierkante meter, voor een prijsje van 40.000 euro.


Microflats zijn in, zijn hot. Ze mikken op een single of een jong koppeltje. De miniatuurruimte is helemaal ingesteld op stedelijke digital natives: opbergruimte voor administratie of boeken is onnodig, want alles zit in de laptop of tablet; een riante keuken is niet nodig, want deze hardwerkende jongeren gaan naar een van de ontelbare restaurants.

De eerste projectontwikkelaars springen nu volop op deze trend. In hun kielzog volgen bedrijfjes zoals dat van onze kennissen Joasia en Kasia, twee binnenhuisarchitectes die met hun firma Interior Ambulance gespecialiseerd zijn in het aankleden van kleine ruimtes.

Beide dames komen naar je casco-flat, meten alles op, trekken naar een koffiesalon in de buurt, surfen van site naar site en bezorgen de klant hooguit een dag later een compleet voorstel voor inrichting, van theelepel tot zitbank-die-ook-bed-is. Elk voorwerp is scherp geprijsd, elke vierkante centimeter wordt optimaal benut.

In steden als Warschau, Krakow, Wroclaw vind je best veel van deze jonge, behoorlijk verdienende yups. Volgens de cijfers van professor Czapinski vindt trouwens meer dan 40 procent van de Polen zichzelf professioneel “zeer succesvol” of “succesvol” in het realiseren van de eigen professionele verwachtingen.

Brood en spelen

Het lijkt op het eerste gezicht paradoxaal dat die gelukkige, succesvolle Polen volgens de peilingen het regerende, liberale Burgerplatform bij de verkiezingen van 25 oktober willen afstraffen. Het wordt al begrijpelijker als je weet dat hier al twee jaar lang een afluisterschandaal woedt.

In exquise restaurants in Warschau zijn in het geniep gesprekken tussen toppers uit Burgerplatform en zakenlui opgenomen. Die tapes zijn gelekt in de pers. De toppolitici toonden zich in die gesprekken als vuilbekkende, arrogante lui die politieke rivalen met grote minachting neersabelden.

Professor Czapinski: “De meeste Polen vinden dat ze hun professionele leven op eigen kracht en met eigen talent hebben opgebouwd. Volgens hen hebben ze daarbij weinig te danken aan de overheid die slechts een marginale rol speelt in de belangrijke zaken van het leven. Het afluisterschandaal bevestigt hen in de mening dat de politiek een arena is waar de gladiatoren elkaar tot bloedens toe te lijf gaan. En vermits Burgerplatform al acht jaar aan de winnende hand is, is de kiezer deze gladiator gewoon beu.” Weekblad Polityka vatte die houding mooi samen: "Brood hebben we al, nu willen we spelen".

Belangrijke rol van Schone Letteren staat onder druk

Een tweede slachtoffer van de stijgende welvaart is de emigracja za praca, de arbeidsmigratie. De werkloosheid blijft vrij groot, rond de tien procent, maar daalt. En de lonen zijn nog steeds laag -veel mensen verdienen niet meer dan 375 tot 600 euro- maar stijgen.

Van de weeromstuit hebben minder en minder Polen zin om te emigreren en in het Westen een beter betaalde baan te zoeken. In 2013 dacht nog 11 procent aan arbeidsmigratie, nu is dat nog maar 7 procent. Maar misschien heeft zowat iedereen die wou emigreren, die stap al eerder gezet. Ongeveer 2,6 miljoen Polen zijn in de voorbije jaren naar het buitenland getrokken.

De stijgende welvaart en de drukke carrières maken nog een derde slachtoffer. Wie hard werkt, geld wil verdienen, die heeft navenant minder vrije tijd. En die schaarse vrije tijd wordt in het moderne Polen vaak door bioscoop, televisie of fitnessen ingevuld: allemaal dingen die de Pool tijdens het communisme niet had, of toch niet in de aard en omvang die hij wou.

En dus zette die communistische Pool zich massaal aan het lezen. Geen gezin zonder rijkgevulde boekenkast. In het hedendaagse Polen staat die traditioneel belangrijke rol van de Schone Letteren danig onder druk.

Professor Czapinski’s cijfers tonen aan dat 46 procent van de Polen in het voorbije jaar niet één boek heeft gelezen. En dat in het enige land ter wereld dat kan pronken met niet minder dan vier Nobelprijswinnaars Literatuur. Shiny happy people, ja, maar ook: The times, they are a-chancing.

[Lech]

Er zijn in Polen nog genoeg treinen in de categorie: boemeltjes.
Buiten de grote steden zijn de stationnetje vaak erg vervallen.

[Plievo]

Microkosmos Kazimierz



arbara, Olek, Julia en de Immer Glimlachende Restauranthouder, zij zijn onze buren hier in Kazimierz Dolny. Samen met Beata, Leszek, Alicja en Tractorman vormen ze een microkosmos van de Poolse samenleving: de zakenman, de arbeidsmigrante, de cultuurminnaar, de devote bejaarde…Maak kennis met de cast van onze Poolse variante van “Thuis”: dagelijks plezier verzekerd.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, al is die rust bedrieglijk. Het stadje hijgt na van de toeristische drukte tijdens de zomer en koestert zich in de zonnige Gouden Poolse Herfst, zoals de Poolse versie van l’été indien heet. De restauranthouders en eigenaars van de vele kunstgaleries tellen hun geld en bedenken dat het een prima seizoen was. Kazimierz is nu niet langer eigendom van het miljoen toeristen dat hier jaarlijks neerstrijkt, maar van de 3.485 inwoners.

Naast

Eigendom van onze buurvrouw Julia bijvoorbeeld. Julia is hoogbejaard maar kwiek te been. Dagelijks zorgt ze voor het eigen proviand, haar rollende trolley hotst en botst over de kinderkopjes terwijl Julia in een van de drie kruidenierszaken haar zakupy (inkopen) doet. De plastic zakjes waarin de vruchten, potjes yoghurt en theebuiltjes worden verpakt, hangt Julia zorgvuldig aan de waslijn. Eens droog, worden de zakjes hergebruikt. Maar tot zolang wapperen die witte, gele en roze lapjes plastic als een vrolijke vlaggenparade naast onze kleine veranda.

Aan de andere kant hebben we Julia’s zoon Olek als buur. Hij woont elders, maar is wel dagelijks aanwezig: Olek baat hier een gastenverblijf uit (foto). Een imposant gebouw, helemaal in hout, in de typische stijl van Kazimierz met overdekte balkonnetjes en een open veranda waar het knus zitten is. Maniakaal in de zorg voor netheid en hartelijk in de omgang, zo is Olek. Een wandelende encyclopedie over de bezienswaardigheden in de omgeving maar ook over de inwoners van Kazimierz.

Heb je een babysit nodig, wie is de beste dokter, is het houten huisje dat is afgebrand een accident dan wel brandstichting: Olek weet het, en Olek poneert zijn kennis met veel aplomb. Ook over zijn bejaarde moedertje is hij goudeerlijk: “Ze doet soms raar. Ze vergeet. Als ze gekke of stoute dingen tegen jullie zegt, trek het je niet aan. En maak je alsjeblief niet druk om die gewoonte van haar om plastic zakjes te drogen.”


Olek maakte ons attent op het bestaan van Tractorman. In Kazimierz is véél goed geregeld, maar de huisvuilophaling hoort daar niet bij. Slechts één keer per maand wordt het vuil opgehaald. En selectie van vuil is hier een heel erg nieuwerwets begrip. Glasbollen, papierbakken of een containerpark zijn vooralsnog onbekende materie. Met een gezin van vier produceer je uiteraard meer afval dan onze ene kleine vuilnisbak kan slikken: al na twee weken lijdt de bak aan indigestie. Ook mijn pogingen om het goedje met brute kracht tot compacter omvang samen te drukken, zijn eindig.

Wat te doen? Olek wist raad: “Bel Tractorman.” Tractorman is een gemeentelijke arbeider die tot taak heeft dagelijks de publieke vuilnisbakjes leeg te maken. Hij beweegt zich voort met een kleine Ursus-tractor van Poolse makelij met een open aanhangwagen. Je kan hem echter ook bellen en vragen je privévuilnis op te halen. Voor een zacht prijsje, pakweg 5 euro, levert Tractorman die service. Zo vult hij zijn officiële loon aan. “Niet ik maar hij is de grootste zakenman van Kazimierz”, knarsetandt Olek met een mengeling van jaloezie en bewondering.

Maar zeer waarschijnlijk worden zowel Olek als Tractorman als zakenlui geklopt wanneer we Leszek op het toneel laten verschijnen. Leszek is de broer van Olek. Leszek is schatrijk. “Iets met import-export”, doet hij vaag, wanneer gevraagd naar de precieze aard van zijn zaken. Als brave zoon bezoekt Leszek verschillende keren per week zijn oude moedertje. Vorige week heeft hij haar terras laten heraanleggen; Julia beschikt nu over een zitbankje en grasperkje. Leszek is helemaal niet het prototype van de geharde zakenman-met-Duitse-bolide die je in Polen zo vaak ziet. Hij is overvriendelijk, bescheiden en heeft steeds lichtelijk vuile handen want hij houdt van fysieke arbeid.

Voor

Tegenover ons huis is een restaurant. Heel handig als we zelf geen tijd of zin hebben om te koken. De zaak wordt uitgebaat door een Immer Glimlachende Restauranthouder. Zelfs wanneer ik onder zijn ogen voor zijn deur parkeer, pal aan het bordje “Verboden parkeren”, blijft hij glimlachen en vriendelijk knikken. De Immer Glimlachende Restauranthouder heeft zijn naam nog niet verklapt, maar wel zijn wens dat we een “parapetowka” zouden organiseren, een instuif van ons huis met veel drank. Dat is er nog niet van gekomen. Maar we hebben hem wel al verblijd met enkele flessen Belgisch bier. Misschien dat hij daarom Immer Glimlacht.

De Immer Glimlachende is zeker niet de enige restauranthouder in Kazimierz, verre van. Het stadje bulkt van de horecazaken. Er is zelfs een Georgisch restaurantje. Verder enkele pizzeria’s en natuurlijk een gigantische staalkaart aan Poolse restaurants. Neem nu "Zielona Tawerna", de “groene taveerne”. Met zijn moderne Poolse keuken en zijn uitzicht van een authentiek Pools landhuis, is “de zielona”, zoals wij de zaak noemen, onze absolute favoriet.

Goede tweede is "U Fryzjera", “Bij de kapper”, waar de keuken enkele Joodse gerechten aanbiedt, een vage herinnering aan de vele eeuwen dat de helft of meer van de inwoners van Kazimierz van Joodse komaf was. De nazi’s hebben die Joodse erfenis stukgeslagen zoals overal elders in Polen.

Behalve wegens zijn horeca, is Kazimierz Dolny in Polen wijd en zijd bekend als culturele hotspot. Al wie naam en faam heeft in de wereld van kunst en cultuur, bezit of verlangt hier een buitenverblijf. Tijdens weekends en vakanties komt al dat schoon volk vanuit Warschau hierheen. Op vrijdagnamiddag is het tijdens de laatste kilometers richting Kazimierz vaak bumper aan bumper aanschuiven.

De cultuurliefhebber kan in Kazimierz een twintigtal galerietjes bezoeken. “Het mekka van de Poolse schilderkunst”, knikt mevrouw Alicja, houdster van galerie “Leonardo da Vinci”. De artistieke traditie gaat terug tot het einde van de 19e eeuw. Toenmalig rector van de Academie voor Schone Kunsten in Warschau, Witold Pruszkowski, had de schoonheid van Kazimierz ontdekt. Hij kocht er een huis en bracht zijn beste leerlingen met zijn privévliegtuigje hierheen.

Alicja begrijpt waarom: “Kazimierz is ideaal materiaal voor elke landschapsschilder. Je hebt hier de rivier, de Wisla. Je hebt beboste heuvels. Je hebt pittoreske straatjes met houten huisjes naast gebouwen in Renaissancestijl. Je hebt de ruïnes van het kasteel. Kortom, je kan hier elk denkbaar soort landschap vinden en schilderen. En dat allemaal op wandelafstand van elkaar.”

Met rood aangezette lippen, het haar in een knotje en een expressieve verteltrant is Alicja het prototype van de flamboyante kunstliefhebber. In haar galerie dartelt ze tussen haar aanbod van artistieke keramiek, hedendaagse Poolse kunst en klassieke landschapsschilderijen. Ze vindt het allemaal even mooi en boeiend.

Achter

Achter onze woning staat een klein flatgebouw en het dichtste bij onze achterdeur woont Barbara. Barbara is een schattig, lief besje van hoge leeftijd. Ze plukt bosaardbeien voor onze kinderen. Kom je ooit naar Kazimierz Dolny, dan herken je Barbara meteen: het is die dame die permanent in de ene hand een gsm houdt en in de andere een paternoster.

Barbara heeft een dochter, Beata. Beata is onze kinderoppas en poetsvrouw. Een blonde, levenslustige, ongecompliceerde dame van halfweg de veertig. Deze week vertelde ze over haar nogal mislukte carrière als arbeidsmigrante in Duitsland.

Haar Duitse lief had haar beloofd een goedbetaald baantje voor haar te zoeken. Beata en haar Duitser zouden dan als een hecht koppeltje samenleven. En jawel, het Duitse lief regelde haar een job bij zijn eigen werkgever, het Duitse postbedrijf. Beata werd postbode, droeg brieven en pakjes rond en vanaf de vroege namiddag konden de tortelduifjes lekker samen zijn.

Een maand ging voorbij. Beata zag op haar rekening een som van 310 euro gestort. “Welgeteld de helft van wat ik volgens mijn contract zou verdienen”, zegt ze. Hoofdschuddend: “Mijn lief spande samen met de boekhouder. De helft van het loon ging naar mij, de andere helft naar die twee mannen.” Toen Beata haar Duitser aansprak, vond die de praktijk “niet meer dan normaal. Want ten eerste heb ik die job voor jou gevonden en ten tweede betaal je een deel van de kosten voor huisvesting.” Prompt zag Beata de romantische relatie al minder zitten. Toen ze de beste vriend van de man in vertrouwen nam, zei die: “Hoezo, wist je niet waar je aan toe was? Jij bent zijn zevende Poolse liefje dat meebetaalt aan de huisvesting.”

Beata, een illusie armer maar ongebroken, keerde terug naar haar Kazimierz Dolny. “Vanuit het raam van mijn flat zie ik de Oude Markt, de cafeetjes, de kerk. Dat mooie uitzicht laat ik niet meer achter. Nooit.”

[Plievo]

De koning kwam. En zag. En zweeg.

Van staatsbanket naar seminarie, van bedrijfsbezoek naar politieke meeting, het Belgische koningspaar heeft er een drukke driedaagse opzitten in het moederland van koningin Mathilde. Een impressie in drie bedrijven.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor de Belgische diplomaten in Warschau. De ambassade werd de voorbije weken overstelpt, zo laat ik me vertellen, door telefoontjes en mailtjes van de strekking "Ik ben toch ook belangrijk genoeg om uitgenodigd te worden?!?" Niet dat Filip een Zonnekoning is, maar veel, heel veel landgenoten in Polen wilden maar wat graag in zijn licht staan tijdens een van de evenementen starring Filip en Mathilde.

En zo geschiedde het dat het diner in de ambassade niet minder dan vierhonderd genodigden telde. Die werden verspreid over drie zalen. En in de ambassadetuin verrees een tent waarin -België blijft België- de nationale gastronomische trots, wafels en frieten dus, werden gebakken. "Daar hing me een geur! Mijn kostuum hangt nog altijd buiten te luchten", vertelt me een bevriende diplomaat.

Een: de president en de soldaat

Noblesse oblige, dus begon het koninklijke bezoek met een visite aan president Duda. Het presidentiële paleis, ooit de plek waar het vermaledijde Warschaupact werd ondertekend tussen de Sovjet-Unie en diens vazalstaten, ligt aan de drukste winkelwandelstraat van Warschau.

Wanneer dus aan dat paleis zendwagens van de Poolse televisiestations TVP (de Poolse VRT) en TVN (de Poolse VTM) parkeren, wanneer zes politiewagens met blauwe zwaailichten aan de poorten staan en wanneer Poolse en Belgische vlaggetjes vrolijk aan de straatlantaarns wapperen, dan troepen er gegarandeerd wandelaars samen om het spektakel te bekijken.

Een klasje schoolkinderen houdt halt. Ik vraag de lieve kindjes of ze koning Filip kennen, maar neen hoor, de ettertjes hebben nog nooit van hem gehoord.

Een stel Deense toeristen stel ik dezelfde vraag. Ook zij kijken me schaapachtig aan. Het merk België, er is nog werk aan.

Hoe zou dat er aan toe gaan, bedenk ik me, tijdens zulk een bezoek? Zouden president Duda en zijn vrouw vragen of de Belgische vorsten van op Melsbroek een aangename vlucht hadden? Of zouden ze meteen de laatste hand leggen aan een voorspelbare verklaring over de innige vriendschap en de economische belangen die beide landen verbinden? En zou koningin Mathilde niet een beetje kribbig doen tegen de president?

In het voorjaar won deze Duda geheel onverwacht de presidentsverkiezingen. Zittend president Bronislaw Komorowski wou zichzelf dolgraag opvolgen, maar dat feest ging dus niet door. Komorowski is een telg uit dezelfde familie als Anne Marie Komorowska. Deze Anne Marie is de moeder van koningin Mathilde.

Na de communistische machtsovername vluchtte haar adellijke gezin naar België, maar Bronislaw Komorowski is altijd in contact gebleven met gravin Anne Marie. Naar het schijnt, bellen ze elkaar behoorlijk vaak. Via die familieband is koningin Mathilde een verre nicht van de vorige president.

Mocht Komorowski herkozen zijn, dan ware het staatsbezoek aan de president tegelijkertijd ook een familiebezoek aan een verre oom. Nu moest Mathilde dus op de thee bij de man die oom Bronek de presidentiële sjerp ontfutselde.

Mijn gedachten omtrent de familie Komorowski worden in de kiem gesmoord wanneer het vorstenpaar het paleis verlaat. Er ontspint zich een drukte van jewelste. Potige kerels van de veiligheidsdiensten, mannen die er uit zien alsof ze elke dag naar een James Bondfilm kijken, stappen stuurs heen en weer.

De politiewagens laten hun sirenes loeien. Zwarte limousines van Duitse makelij rijden af en aan. Diplomaten, persattachés, meegereisde ministers en minister-presidenten, kortom: een half leger in donkere maatpakken wemelt door elkaar.

De échte soldaten intussen staan in slagorde, roepen orders en voeren een voor mij onduidelijke militaire choreografie op met paarden, geweren en sabels. Hop! Op naar het graf van de Onbekende Soldaat. Daar legt het koningspaar een bloemenkrans neer voor de ontelbare Poolse gesneuvelden op de al even ontelbare slagvelden waar de Poolse en Europese geschiedenis in de plooi werd gelegd.

an de rand van het plein staat het bronzen standbeeld van maarschalk Jozef Pilsudski. Hij was in het interbellum de facto de leider van Polen en de held van één van die beslissende veldslagen. In 1920 stopte hij immers de opmars van het Rode Leger en redde zo West-Europa van het communisme. Want het Rode Leger wou, na Warschau, opmarcheren tegen Berlijn en Parijs.

De Polen noemen de beslissende veldslag nu nog altijd “Het Wonder aan de Vistula-rivier”. Het is vandaag een prima dag om te denken aan die bloedige geschiedenis va Polen. Druilerig en koud is het. Het fleurige manteltje van koningin Mathilde contrasteert perfect met de grijzige mist die de torens van Warschau’s skyline omringt.

Twee: de toren en de ondernemer

Op de eenenveertigste verdieping van The Spire hangt een vrolijke opwinding. De fine fleur van de Belgische bouwnijverheid is hier samengetroept terwijl de presentator in vlekkeloos Engels de nabije, dan de werkelijke nabije, dan de zéér nabije en dan de nog méér nabije komst van de King of the Belgians aankondigt.

Het gezelschap bestaat uit ondernemers die in Polen wonen en CEO’s van de Belgische moederbedrijven die met het koningspaar zijn meegereisd. Wachtend op de koning en zijn gevolg doden we met zijn allen de tijd met cocktailhapjes, glazen wijn en fruitsap, joviale gesprekken onder concullega’s en het genot van een fabuleus uitzicht over Warschau.

The Spire is immers immens. Dit is het duurste kantoorgebouw van Polen, pardon: van heel Centraal-Europa. The Spire is ook het hoogste gebouw van Polen. Tot nu was die eer weggelegd voor het nabijgelegen communistische "Paleis voor Cultuur en Wetenschap", een ongevraagd "geschenk" van Stalin aan Polen.

Sovjetarbeiders hebben het gedrocht gebouwd op zo’n manier dat het van overal in Warschau te zien was: een blijvende herinnering aan de heerschappij van de Sovjets over de Polen. Nu wordt het Paleis dus de loef afgestoken door The Spire als symbool van het hedendaagse, kapitalistische Polen.

Koning Filip, de minister-presidenten, enkele ministers en hun gevolg bezoeken een tentoonstelling met realisaties van drieëntwintig Belgische bouwbedrijven in Polen. Onze gastheer is CEO van zulk een bedrijf: Paul Gheysens van GHELAMCO. GHELAMCO is niet alleen de bouwheer van het voetbalstadion van de beste ploeg van België, maar ook van deze Spire.

Ik kijk me de ogen uit naar de stad die ik als wandelaar, automobilist of passagier van tram en bus zo goed ken op grondniveau. Van op deze eenenveertigste verdieping, van op ruim tweehonderd meter hoog, lijken de wandelaars vijf centimeter groot en hebben de auto’s het formaat van Dinky Toys.

GHELAMCO is al 24 jaar in Polen actief en heeft in die tijd projecten gerealiseerd voor een duizelingwekkende 1,3 miljard euro. En nu heeft het bedrijf uit Ieper nog toelating voor de bouw van acht megatorens in de buurt van The Spire. Van op mijn grote hoogte zie ik inderdaad toekomstige bouwplaatsen, nu nog kale vlekken in het stedelijke weefsel van dit razendsnel veranderende Warschau.


Drie: de student en de afgevaardigde

Een dag later, de Universiteit van Warschau, een prachtige zaal vol stucwerk aan het plafond. Terwijl ik luister naar de sprekers, valt deze bedenking me te binnen: ik heb de koning nu al bij verschillende gelegenheden gezien, maar nog niet gehoord. De koning komt, kijkt, zwijgt. En hij zal dat ook nu weer doen, tijdens dit seminarie over de voordelen van uitwisseling van studenten tussen Polen en België.

Belgische en Poolse rectoren zijn het roerend eens dat zulk een uitwisseling bijzonder verrijkend is. De Waals-Brusselse minister-president Demotte vermeldt het pikante weetje dat studenten die een tijd aan een buitenlandse instelling studeren, vaker dan gemiddeld een buitenlands lief hebben.

En studenten zelf leggen in persoonlijke verhalen getuigenis af van een ervaring die hen leerde “voorbij de vooroordelen” te kijken. Zo vertelt een Vlaamse student in Warschau hoezeer hij verrast is door het levendige, optimistische, moderne Warschau, een stad die haar wonden van nazisme en communisme in snel tempo heelt.

Vlaams Afgevaardigde in Warschau Yves Wantens, die minister-president Geert Bourgeois vervangt, staat gerangschikt als allerlaatste spreker. Net voor hij het woord tot de zaal richt, komt de mededeling dat koning Filip ons zal verlaten.

Weer zie ik de haastige veiligheidslui, weer de snel afscheidnemende excellenties, weer de vorst die zwijgend naar buiten beent. Yves Wantens blijft er stoïcijns bij en verliest op geen enkel moment zijn . Na het vertrek van de vorst zegt hij monkelend: “Ik ga mijn speech toch beginnen zoals ik hem had geschreven. Dus: Sire, Excellenties,….”. Het publiek glimlacht. En die sire, die is ribbedebie. Dag Polen, tot de volgende keer!

[Plievo]

Een plan voor de komende honderd jaar


Op enkele dagen voor de cruciale parlementsverkiezingen van komende zondag is de campagne bikkelhard en staan de zenuwen bij politici en waarnemers zo gespannen als een boog. Maar in het diepe, stille, agrarische Polen kijken wijze mensen veel verder dan een verkiezing die niet meer is dan een rimpeling in hun eeuwige status quo.
Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor de Poolse politici. Zelfs in het doordeweeks stille Kazimierz stopte kandidaat Marcin Pistula mij, eenzame wandelaar, met de moed der wanhoop zijn verkiezingsfoldertje toe.

Marcin staat op een hopeloze 23e plaats op de lijst van het volgens de peilingen op verlies afstevenende, regerende, liberale Burgerplatform. Arme Marcin. Beleefd stop ik zijn foldertje in de jaszak.

Even twijfel ik of ik de man zal vertellen dat ik buitenlander ben en niet eens kàn stemmen, maar waarom zou ik deze gezette, langzaam wegschommelende heer van zijn laatste illusies beroven?

De peilingen staan allemaal op zwaar onweer voor het Burgerplatform van premier Ewa Kopacz en van kleine garnaal Marcin. Veel Polen zijn ontevreden, omdat ondanks de schitterende economische statistieken, ondanks een economie die groeit als kool, de dagelijkse koopkracht voor veel gewone mensen te traag stijgt.

Bovendien schiet de populistisch-nationalistische oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid met scherp op het migratiebeleid van de regering. Na lange discussies in de schoot van de EU is Polen bereid zowat zevenduizend vluchtelingen uit de Arabische wereld en Afrika op te vangen.

De leider van Recht en Rechtvaardigheid, Jaroslaw Kaczynski, roert de oorlogstrom met snoeiharde uitspraken over immigranten: dat ze besmettelijke ziekten met zich meebrengen! En, erger nog, dat ze de islamisering van Polen zullen starten! Bij veel kiezers gaat het er in als zoete koek.

Rockers aan de macht?

Intussen is de kiescampagne op haar hoogtepunt gekomen. Debatten op radio en tv, advertenties in de kranten, ontelbare affiches waarmee kandidaten wier namen eindigen op -icz of -ski zichzelf aanbevelen.

De ene denkt na over een catchy slogan zoals "Nieuwe energie voor uw stad". Een ander houdt het bij een sec "To dobry kandidat" – "Dit is een goeie kandidaat". Van meer hoeft de kiezer blijkbaar niet overtuigd.

Elke verkiezing heeft zijn verrassingen en in Polen is dat niet anders. Deze keer is de aanwezigheid van een aantal celebrity-kandidaten uit de pop- en rockmuziek een opvallend feit. Zo is de leadzanger van de oude rockers van Budka Suflera kandidaat.

Hetzelfde geldt voor Leroy, zowat de bekendste rapper van Polen. Maar dé vaandeldrager van die trend is uiteraard Pawel Kukiz, al jaren een overbekende rockster die nu, op zijn 52e de politieke microbe te pakken heeft gekregen.

Bij de presidentsverkiezingen in het voorjaar strandde hij op een verrassende derde plaats. Kukiz rijfde toen 20 procent van de stemmen binnen. Nadien moest hij in allerijl een solide politieke partij uit de grond stampen.

Veel waarnemers vinden dat hij daarin minder is geslaagd dan in het componeren van swingende songs. Oordeelt u zelf en maak kennis met de grootste hit die hij samen met zijn begeleidingsband De Borsten scoorde: "Caluj Mnie", "Kus me":

Voorwereldse rust

Zo luidruchtig de kiescampagne verloopt, zo stil blijft het steeds op het Poolse platteland. Het was kort voor 1 mei 2004. Polen zou op die mooie eerste meidag lid worden van de Europese Unie.

Net als nu, bij de aanstaande verkiezingen, trilden Poolse politici, ondernemers en intellectuelen van opwinding. Wij waren op weekend in het bucolische Mazurië, het noordelijke merengebied van Polen.

De eigenaar van ons huurhuisje bracht een krat brandhout voor de haard. Deze blozende veertiger, opgegroeid in het dorpje Swaderki -tien huizen groot- vroeg zijn Belgische gast zonder een spatje ironie: "Mijnheer is vaak in Brussel, neem ik aan? Kan u mij even uitleggen welk plan de Europese Unie heeft voor, laten we zeggen, de volgende honderd jaar?"

at politici in tegenstelling tot de wouden in Mazurië niet in eeuwen maar hooguit in legislaturen denken, wou ik antwoorden, maar dat antwoord zou te wreed zijn. Bovendien zou deze man nooit kunnen geloven dat mensen zo kortzichtig zijn.

Deze man, deze plek staat symbool voor het overgrote deel van Polen: een land dat, buiten de steden, goeddeels bestaat uit voorwereldse elementen zoals hout (om de woning te bouwen en te verwarmen), Mariale kapelletjes met gekleurde linten (om bij het voorbijgaan een snel kruisje te slaan), stilte (om de kracht van de natuur te voelen), onverharde weggetjes (om paard en kar naar weide en akker te brengen) en uitgestrekte bossen (om paddenstoelen te plukken- waarover straks meer).

Het is dat taaie, stille land dat in de loop van de woelige Poolse geschiedenis altijd zichzelf is gebleven, ondanks de wisselende heersers, ondanks de wisselende landsgrenzen. Zo bestond Polen als staat niet eens in de periode 1795-1918.

Gedurende 123 jaar was Polen verscheurd en bezet door de landhongerige buren Rusland, Pruisen en Oostenrijk-Hongarije. En toch. Toch bleven de Poolse taal, cultuur, tradities en religiositeit al die tijd overleven.

Destijds de Tataren, de Zweden of de Teutoonse ridders, in de twintigste eeuw de nazi’s en de communisten, allemaal hebben ze Polen proberen onderwerpen of zelfs vernietigen, allemaal hebben ze gefaald.

Het eeuwige Poolse platteland is met bloed doordrenkt, maar is niet klein te krijgen. Met zulk een verleden achter de kiezen, is een "cruciale verkiezing" niet meer dan een voetnootje in het grote Poolse geschiedenisboek.
g
Van flapjes en sponsjes

Een van die stevige tradities maken we precies nu mee: de paddenstoelenpluk. Elke echte Pool of Poolse voelt het kriebelen in de herfst. Het jachtinstinct ontwaakt, het oog wordt scherp, de wekker wordt zonder morren op vijf uur gezet. En dan, het bos in.

Borowiki, maslaki, kurki, oftewel eekhoorntjesbrood, kastanjeboleet, cantharellen, de variëteit is groot. Maar natuurlijk is lang niet elke paddenstoel eetbaar. Integendeel: sommige soorten maken de onoplettende smulpaap ziek, of erger. Je kan stérven van een giftige paddenstoel.

Ouders geven daarom de kennis heel ernstig door aan de kinderen. Ik heb de basisstelling al begrepen: paddenstoelen met flapjes onder de hoed zijn niet eetbaar, exemplaren met een dichte, sponzige massa onder de hoed wel. Dat is: in regel wel. Er zijn ook uitzonderingen. Maar dat is leerstof voor gevorderden in de paddenstoelenkunde. Voorlopig vertrouw ik blindelings op de kennis van mijn Poolse Maja.

Paddenstoelen plukken is een nationale sport. De drang is onweerstaanbaar. In 1986 was er het zware accident in de kerncentrale van Tsjernobyl in buurland Oekraïne. De gifwolk dreef ook af naar Polen. Maar zelfs in die herfst bleven de Polen paddenstoelen plukken.

En paddenstoelen hebben de nare gewoonte om gif, zoals dat nucleaire goedje, op te slaan. De combinatie van Tsjernobyl en de paddenstoelenpluk bleek gruwelijk. Het aantal kankers in Polen steeg stevig. Mijn eigen schoonmoeder Lucyna en tante Ala, beiden zeer enthousiaste paddenstoelenplukkers, kregen schildklierkanker.

Ook Polen die bij ons in België leven, kunnen niet anders dan in de herfst naar de Ardennen trekken om de lekkernij te gaan plukken. Ik ken een Poolse kunstenaar in Brussel. In het najaar gaat hij met een gevolg van jonge aanbidders en aanbidsters steevast op paddenstoelenjacht. Daarna bakt de vrolijke bende een reuzenomelet tjokvol stukjes paddenstoel.

Op onze favoriete camping in de Ardennen is er de Pool Marek. Tien maanden per jaar leeft hij er in een stacaravan. Marek onderhoudt de camping, doet kleine klussen, beheert het zwembad. Marek is extreem aimabel.

Heb je geen tijd om je grasperkje te maaien? Marek doet het wel even voor je. Heb je last om een nieuwe gasfles aan de verwarming te koppelen? Marek helpt je uit de nood. Maar één vraag kan, mag, durf je Marek niet te stellen. Die vraag is: "Marek, in welk deel van het bos heb je die prachtige paddenstoelen geplukt?" Op die vraag volgt een krakende Poolse volzin waarin ik enkel het woord "geheim" onderscheid.

[Lech]

Leokadia, adieu!

Ze is 93 geworden en afgelopen zomer is ze bij een hitte van 34 graden begraven in aanwezigheid van 13 mensen: haar broer Wladislaw met zijn hoofd als een gerimpelde oude aardappel, haar twee dochters en haar ene schoonzoon, haar kleinkind Maja en Maja’s gezin: Laura (12), Mauro (8) en ik. Oma Leokadia neemt een eeuw Poolse geschiedenis mee in het graf.

Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor ons. Net als zovele Polen trekken we voor Allerheiligen een weekend lang naar de aloude familiegrond in Ostrowiec. We zullen de graven bezoeken en onze kinderen laten volproppen met de heerlijkste kaastaart in heel Polen, die van mijn schoonmoeder Lucyna.

Extra drukte op de weg

Toen Lucyna en haar man Marian tijdens hun eerste bezoek aan België tuinkaarsen op het buitenterras aantroffen, waren ze lichtelijk geschokt. Kaarsen in openlucht? Voor Polen gaan de gedachten dan minder uit naar een vrolijke barbecue dan naar dood en diepe herfst. Kaarsen horen immers onlosmakelijk bij Wszystkich Swietych (Allerheiligen) en Zaduszki (Allerzielen).



Op weg naar het kerkhof baan je je een weg tussen stalletjes waarvan de houten planken doorbuigen onder het gewicht van stapels kaarsen en kaarsenhouders. Glazen of harde plastic potjes zijn dat, vuurvast, in felle snoepgoedkleuren als rood, geel, blauw of groen.

Bovenop de kaarsenhouder hoort een goudgeel aluminium dekseltje met gaatjes dat de wind stopt maar de zuurstof binnenlaat. Dat verrekte dingetje raakt binnen enkele minuten oververhit, zodat je er je vingertoppen aan brandt als je het fatsoeneren wil.

lk familiegraf torst zes, acht of een veelvoud daarvan aan kaarsen. Het legertje staat steevast opgesteld in een of andere symmetrische ordening: ruit en kruis zijn de favorieten. ’s Avonds projecteren de vlammetjes minuscule de schaduwen op de zerken. Met die ontelbare lichtjes, gevangen in de kleurrijke potten, lijkt het kerkhof bezet door een zwerm vuurvliegjes.

Elke zichzelf respecterende Pool trekt naar het kerkhof tijdens de Allerheiligenperiode. Bij honderdduizenden trekken de Polen op pelgrimstocht naar dorp of stad waar de familie haar wortels heeft en haar doden begraaft.

De politie zet extra manschappen in om het verkeer van en naar de begraafplaatsen te regelen. De extra drukte tijdens het Allerheiligenweekend eist elk jaar om en bij de tweehonderd verkeersdoden. Alweer zoveel nieuwe graven erbij om volgend jaar te bezoeken.


Vier keer Polen

De telgen van mijn Poolse schoonfamilie rusten in vrede in het heuvelrijke Ostrowiec in Zuidoost-Polen. Twee kerkhoven telt het stadje. Op het oudste liggen de overgrootouders, op het nieuwere kerkhof ligt opa Aleksander met naast hem, sinds afgelopen augustus, zijn eega, oma Leokadia.



Leokadia’s begrafenis was, naar Poolse traditie, rijk gevuld met gezangen en wierook. Na de dienst in de frisse, donkere crypte van de parochiekerk droegen vier stevige kerels de kist naar het graf op het zonovergoten kerkhof.

In het bijzijn van de familie smeerden de grafdelvers met verse mortel de grafsteen rotsvast. Een buurvrouw met een geblondeerde hooimijt als kapsel was de enige om de familie te condoleren. Want Leokadia was zo oud geworden dat ze al haar kennissen heeft overleefd.

Oma was 93. Ze heeft in heel haar leven de zee niet gezien. Ze heeft geen enkel buitenland bezocht. Maar ze heeft niet minder dan vier Polens gekend. Geboren werd ze tijdens het Interbellum in het onafhankelijke, woelige Polen van de gespierde nationalist Pilsudski. Als tiener maakte ze haar tweede Polen mee, toen het land een knekelhuis werd onder de gruwelijke bezetting door de nazi’s.

Net voor ik Leokadia voor de eerste keer zou ontmoeten, zei mijn geliefde Maja: “Wees er zeker van dat ze tijdens het diner zal vertellen over een Duitse aanval op haar dorp. Veel mensen zijn doodgeschoten. Zomaar. Zij kon ontkomen, omdat ze kan zwemmen en zo de rivier is overgestoken.”

Tijdens het diner, al bij de soep, legde Leokadia gedecideerd haar lepel neer. Maja zei, en met een knipoog: “Now comes the story about the Germans.” Leokadia vond het fijn dat ik Belg en geen Duitser ben.

Huis was te groot voor één gezin met twee kinderen

Haar derde Polen was het communistische Polen. De nieuwbakken machthebbers vonden het mooie huis dat Aleksander en Leokadia eigenhandig hadden gebouwd te groot voor één familie met twee dochters.

Ze werden verplicht de helft van het huis voor een spotprijs te verhuren aan het gezin van een andere obywatel (‘burger’, de favoriete aanspreektitel van de communisten).

Die ongevraagde gasten kregen de linkerhelft van de woning, het gezin van Leokadia behield de rechterhelft. Tot op vandaag is het huis, eens je de inkomdeur voorbij bent, een dubbelwoonst met twee vleugels die elkaars perfecte spiegelbeeld zijn.

Hall staat tegenover hall met elk een aanpalende badkamer, keuken tegenover keuken, living paalt aan living. De eerste verdieping: idem dito. Eén trap leidt naar boven waar beide families jarenlang hun respectieve slaapkamers betrokken en hun eigen zoldertje volstouwden.

Na de val van het communisme leerde oma Leokadia haar vierde Polen kennen: een democratische vrijemarkteconomie. Haar kleindochter Maja was de laatste die nog verplicht Russisch, de taal van het "socialistische broedervolk" heeft geleerd: haar kleinzoon Mateusz die zeven jaar jonger dan zijn zus is, spreekt als vreemde taal Engels, de taal van Amerika en het westen.

Na zijn dood krijgt hij een vrouw naast zich

Intussen trokken de ongenode huurders weg en sindsdien fungeerde Leokadia’s huis als een toevallig tot stand gekomen kangoeroewoonst. In de ene vleugel wonen mijn schoonouders, in de andere oma Leokadia en de oude vrijster van de familie, tante Ala.

Nu, op het kerkhof, veegt tante Ala met een papieren zakdoekje zorgvuldig vocht en gruis van het ouderlijke graf. Als aanbouw bij het graf van opa Aleksander en oma Leokadia wacht het arduinen bed van grootoom Wladislaw.

Deze gepatenteerde misogyn is al zijn hele leven ongehuwd. Maar na zijn dood zal hij willens nillens een vrouw naast zich krijgen, met name tante Ala. Tante drukt een pot chrysanten vast in de grond en werpt een slinkse blik op haar eigen graf. Klaar? Klaar.

[Plievo]

De ziel van Kazimierz Dolny in een veranderende wereld


De kans is groot dat u van ons stadje Kazimierz Dolny nog nooit hebt gehoord. Maar in Polen is het wereldberoemd. Toeristische trekpleister, culturele hotspot, bemind door kunstenaars en actrices. Wie kan voor een nadere kennismaking een betere gids zijn dan de burgemeester zelf? We hesen ons in kostuum en gingen op de thee in het charmante stadhuisje.

Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor burgemeester Andrzej Pisula. Voor een burgemeester is het immers nooit een rustige week. En deze week al helemaal niet: de nieuwe, verharde weg naar buurdorpje Mecmierz werd volgens ongeruste inwoners door grote stenen versperd. Burgemeester Pisula nam fluks poolshoogte en vond “twee stenen zo groot als mijn hand. Ik heb ze in de Vistula-rivier gegooid.” Lachend: “Daar heeft men dus een burgemeester voor nodig.”

Pisula is een rustige, goedlachse man, zelfs wanneer hem gevraagd wordt naar zijn bedenkingen bij de verkiezingen. Zijn partij, het liberale, pro-Europese en acht jaar regerende Burgerplatform, is verpletterd door het nationalistisch-conservatieve Recht en Rechtvaardigheid.

Pisula is fair in de nederlaag: “Recht en Rechtvaardigheid heeft nu de absolute meerderheid. Deze partij levert de regering, de premier en de president. Ik vind het goed dat één partij op alle niveaus de macht heeft. Dan moet deze ene partij zich ook voor het hele beleid verantwoorden.” Voor Kazimierz Dolny verwacht hij niet meteen problemen. Het toeval wil dat een naaste medewerkster van de top van Recht en Rechtvaardigheid uit deze regio afkomstig is: “Met de samenwerking tussen ons en nationaal zit het wel snor”, maakt Pisula zich sterk.


Steeds meer buitenlandse toeristen

Kazimierz Dolny is een plaatje van een stad. Beboste heuvels, houten huisjes naast renaissance paleizen, pittoreske kasteelruïnes en een indrukwekkende, eeuwig traag voorbij stromende Vistula. Het is heerlijk wandelen aan de oevers van deze Koningin der Poolse rivieren. “Ik ken geen enkele Poolse stad die zo’n frontale toegang tot de Vistula heeft”, knikt Pisula, “je kan hier vier kilometer langs de rivier kuieren. Wanneer je Kazimierz binnenrijdt, zie je rechts de rivier, links de heuvels: elke keer weer een majestueus zicht.”

Die schilderachtige ligging verleidt jaarlijks een miljoen toeristen tot een bezoek. “Voor 90 procent zijn dat Polen”, zegt Pisula, “maar ik zie steeds meer buitenlandse toeristen. Japanners, Duitsers, Arabieren. Vaak gaat het om delegaties van bedrijven of overheden die in Warschau een congres meemaken en één dag naar Kazimierz komen als cultureel-toeristische uitstap.

Warschau is niet eens twee uur rijden hier vandaan. En in drie uur tijd kan je in Kazimierz de belangrijkste bezienswaardigheden meepikken. Een ideale daguitstap, kortom.”

Bij Denen, Noren en Zweden heeft de stad al enige bekendheid verworven als locatie voor seminaries en meetings. “Een hoogstaand aanbod aan hotels voor een aantrekkelijke prijs”, vat Pisula samen wat die Scandinaviërs hier komen zoeken.

Ook romantische koppeltjes vinden vlot de weg naar Kazimierz. In het vijfsterrenhotel Krol Kazimierz kan je welness koppelen aan gastronomie. Het stadje barst trouwens van de aardige, lekkere adresjes. Het mag niet verbazen dat geslaagde mannen uit Warschau, Krakow of Lublin hun wettige echtgenote of een andere significant other graag een weekendje Kazimierz cadeau doen.


Pauselijke marathon

Al een eeuw lang is Kazimierz bekend en geliefd bij kunstenaars. Vooral landschapschilders vinden in en rond de stad in elk seizoen inspiratie. Maar het vijftiental galeries in de stad biedt ook ander werk aan: van abstract tot figuratief, van kleinschalig keramiek tot mansgrote beeldhouwwerken. In het voorjaar en de zomer rijgt de stad de culturele festivals aan elkaar. Bijzonder aantrekkelijk is het Internationale Filmfestival begin augustus.

Burgemeester Pisula wil graag nog een, nieuw, bijzonder evenement in het leven roepen: “Een jaarlijkse marathon Johannes-Paulus Twee.” De Poolse paus was nooit op bezoek in Kazimierz, maar de burgemeester beseft heel goed dat zijn naam nog steeds klinkt als een klok in het katholieke Polen. Een marathon die naar de paus is vernoemd, maakt grote kans op succes.
Bouwgronden

Cultuur lokt culturo’s. Iedereen met naam en faam in de wereld van literatuur, televisie, film of theater heeft of wil een tweede residentie in Kazimierz. Van de weeromstuit liggen de prijzen voor huizen en gronden er naar Poolse en zelfs Belgische normen behoorlijk hoog. Burgemeester Pisula onderkent het gevaar dat lokale, jonge mensen zich geen woning meer in hun eigen stadje zouden kunnen veroorloven.

“Daarom proberen we het arsenaal bouwgronden uit te breiden”, zegt Pisula. “Een aantal gronden die nu nog als ‘landbouwgrond’ staan beschreven, willen we tot ‘bouwgrond’ omvormen. Dan gaat het om gronden langs de invalswegen. We willen daar ook enkele tientallen sociale woningen bouwen of laten bouwen door de privésector. In het centrum van Kazimierz vind je bijna geen lege bouwgrond meer.”

Met de nieuwe bouwgronden mikt de burgemeester niet alleen op Poolse gezinnen. Ook projectontwikkelaars zijn welkom. Zo is er sprake van een investeerder die een stoeterij van Arabische volbloeden wil oprichten samen met een hotelcomplex. Ook een rusthuis voor senioren zou welkom zijn.

Rabbi's graf

De ‘Dolny’ in Kazimierz Dolny betekent ‘laaggelegen’, want de stad ligt dus aan de vlakte bij de rivier. En ‘Kazimierz’ verwijst naar de middeleeuwse vorst Kazimir de Grote, een van de vele Poolse heersers die Joden met open armen verwelkomden. Kazimierz Dolny was van oudsher zulk een Joodse sjtetl of nederzetting.

Joodse handelaars werden er rijk met de graanhandel langs de Vistula. Van de 6.000 inwoners was tot voor de Tweede Wereldoorlog de helft Joods. Maar de nazi’s hebben die Joodse erfenis, zoals overal in Polen, weggeveegd. Kazimierz Dolny telt nu maar een dikke 3.000 inwoners. En de Joodse opslagplaatsen voor graan zijn nu hotels, kroegen, restaurants.

Sinds de val van het communisme zijn op verschillende plaatsen in Polen Joden opgedoken die de oude familiebezittingen van vermoorde voorvaderen terug opeisen. Meestal antwoordt de Poolse overheid terecht dat het de Duitsers en nadien de Russen waren die de Joodse bezittingen hebben ingepikt en vernield.

In Kazimierz zijn nog geen gevallen van dergelijke juridische betwistingen bekend. “Kazimierz Dolny was trouwens een van de eerste steden in het democratische Polen om de synagoge terug aan de Joodse gemeenschap te geven”, zegt Pisula.
Toch worstelt de stad nu met een Joodse kwestie.

“Het graf van een rabbi uit de 19e eeuw”, aldus Pisula. “Tot 1919 lag de Joodse begraafplaats in het stadscentrum. Daarna werd een Joods kerkhof opgericht buiten de stad. Het oudere kerkhof is door de nazi’s volledig verwoest. Na de oorlog hebben de communisten er het voetbalplein van de school ingericht. Ik heb er zelf als kind nog gevoetbald. Niemand wist dat je daar liep te voetballen op Joodse graven.”

Momenteel wordt een nieuwe school gebouwd. Archeologen hebben op het sportveld van de school restanten gevonden van het graf van de oude rabbi. “We zijn als stadsbestuur in gesprek met zijn nakomelingen. Zij willen een soort monument als signaal van herdenking. Ik begrijp dat. Maar de school en het sportterrein staan waar ze staan. Het is niet evident om beide noden te verzoenen.”

Eigen stijl

Je ziet het bij elke wandeling door de stad: ook nieuwe woningen in Kazimierz Dolny worden in de streekeigen stijl gebouwd. De materialen zijn een prachtige, heldere witte steen, omheiningen in hout, daken met rode dakpannen of houten plankjes in els. Andrzej Pisula beseft dat zijn stad geen speelplaats kan zijn voor architectonische nieuwlichterij: “Kazimierz is de enige plaats in heel Polen die in zijn geheel onder de regels van Monumentenzorg valt.”

De bevoegde ambtenaar moet dus wel streng toezien op het respecteren van de regels. Pisula vindt dat maar net: “Grote, hypermoderne bouwwerken passen hier niet. Ze zouden de verhoudingen scheef trekken. Het is belangrijk dat alle gebouwen, ook de nieuwe, in het landschap en in de ziel van de stad passen.”

De burgemeester is geboren en getogen in Kazimierz Dolny. Een passende laatste vraag is dan ook welke zijn eigen favoriete plek is. Zonder aarzelen: “De holle wegen.” Kazimierz is inderdaad wijd en zijd bekend als een plek met talrijke diep ingesneden holle wegen, eigenlijk echte canyons, tussen de beboste heuvels. “In heel Europa is dit uniek”, zegt Pisula, “je moet al naar China trekken om zoveel holle wegen te vinden. Die liggen er in het plateau van de Gele Rivier.” En dan, zichtbaar trots: “Bij ons in de klei langs de Vistula, onze eigen, grote Poolse rivier.”

[Plievo]

De mondharmonica van Marian


In de twintigste eeuw werd Polen getroffen door de twee grootste politieke demonen ooit: nazisme en communisme. Vandaag barst Polen als een veelkleurige vlinder uit de cocon van dat verleden. Maar overal struikel je nog over de littekens, de ongewilde souvenirs en de anekdotes uit die woelige tijden.

Het was een rustige week in Kazimierz Dolny, maar niet voor de inwoners van het stadje Kamien, een beetje zuidelijker langs de Vistula. In Kamien hebben ze immers een nieuwe brug over de Vistula geopend. Het lijkt een fait divers maar dat is het niet.

De opening van de brug is niet minder dan het uiteindelijke, finale afsluiten van de Tweede Wereldoorlog in Kamien. De vorige brug was gebouwd en geopend in juli 1939. Amper een dikke maand later, op 1 september, vielen de legers van Hitler Polen binnen. Op 10 september werd de brug door terugtrekkende Poolse troepen vernield in een poging om de Duitse opmars te vertragen.

De brug had dus amper een maand haar diensten bewezen voor ze tot oorlogspuin werd herleid. En sindsdien, al die tijd, zegge en schrijven 76 jaar lang, was er geen nieuwe brug gebouwd. Wie bij Kamien de Vistula over wou, moest op een krakkemikkige veerboot. Nu pas is er de nieuwe brug. Nu pas is de oorlogsschade hersteld. Nu pas is deze oorlogswonde geheeld.


Bloedland Polen

De Tweede Wereldoorlog was in onze contreien vast geen wandeling in het park. Maar het Duitse wangedrag in het westen valt bleek uit in vergelijking met de onnoemelijke wreedheid en terreur die Polen te beurt vielen. Niet minder dan zes miljoen Polen hebben de Duitsers vermoord. Dat is 18 procent van de totale bevolking. Met dat cijfer is Polen de trieste wereldrecordhouder. Ter vergelijking: in de USA kostte de oorlog het leven aan 0,2 procent van de bevolking. In de USSR is het cijfer 11 procent. Verliezer Duitsland zag 7,2 procent van de bevolking omkomen. Geen land heeft dus zo geleden als bloedland Polen.

In de ziekelijke nazi-ideologie waren de Slaven niets meer dan, welja, slaven. Poolse mensen waren Untermenschen. In werk- en vernietigingskampen werden Polen aan slavenarbeid onderworpen, gemarteld, uitgehongerd, opgehangen, doodgeschoten. Al in de eerste periode van de bezetting begingen de Duitsers massale misdaden. In Bydgoszcz schoten de nazi’s in één klap 20.000 burgers dood. In 1940 reeds werden 15.000 politieke leiders, priesters en leraren naar Dachau afgevoerd of doodgeschoten in het woud van Palmiry. Enzoverder, enzovoort. De lijst met Duitse terreurdaden is schier eindeloos, de aantallen nauwelijks te bevatten.

Tot wanneer zo iemand uit de eigen, aangetrouwde Poolse familie stamt. Zo vertelde nicht Joasja me over haar oom die een bloeiende kruidenierszaak had in de stad Kielce: “Plots werd oom opgepakt. Misschien had iemand het gerucht verspreid dat hij voor een deel Joods bloed had? Misschien werd hij het slachtoffer van een jaloerse zakelijk concurrent? We begrijpen nog altijd niet waarom oom dood moest.”

Oceaan van puin

Bijna drie weken na de Duitse invasie viel, op 17 september, ook de Sovjet-Unie Polen binnen. Die aanval was het logische gevolg van het pact tussen nazi’s en communisten. Die hadden afgesproken Polen onder hen beiden te verdelen. In het kielzog van de soldaten rukte ook de Stalinistische geheime politie van de NKVD op. Die gingen tekeer als bloedhonden. Het zijn deze lui die om en bij de 20.000 Poolse officieren en intellectuelen afmaakten bij Katyn, een bloedbad dat de Russische propaganda tot begin jaren 1990 in de schoenen van de Duitsers probeerden te schuiven.

Met zelotenijver probeerden de Russen al vanaf 1940 Polen te dwingen in de rol van onderworpen communistische vazalstaat. Met dat doel voor ogen werden twee miljoen Poolse “bourgeois” verbannen naar verafgelegen oorden zoals Kazachstan, Siberië, de Goelagarchipel. Binnen het jaar na aankomst was de helft van die mensen dood. Gestorven door koude, honger, ontbering.

In de latere jaren van de oorlog werd Warschau herschapen tot een oceaan van puin. Eerst kwamen de Joden aan de beurt in het getto waar ze met 380.000 opeen waren gepakt. In de lente van 1943 waagden ze een gewapende opstand. De nazi’s roeiden de Joodse helden uit en deporteerden de laatste overlevenden naar vernietigingskampen. Een jaar later, in de zomer van 1944, nam het Poolse verzet in Warschau de wapens op tegen de bezetter.

Op dat moment was het Rode Leger opgerukt tot aan de overzijde van de Vistula. Doch Stalin gaf het bevel om niets te doen om de Polen te helpen. De Russen keken toe hoe de nazi’s, met de Gründlichkeit hen eigen, Warschau in puin legden en de mensen vermoordden. Straat na straat, huis na huis, riool na riool werden de Polen opgejaagd, neergeschoten, met vlammenwerpers verbrand.

Kleine bordjes, grote geschiedenis

Al die gruwelen zijn in het hedendaagse Warschau tot indrukwekkende monumenten gestold. Er is Umschlagplatz, van waaruit de Joden op transport werden gezet. Je kan het “POLIN Museum van de Geschiedenis van Poolse Joden” en het ”Museum van de Warschau-opstand” bezoeken. Er zijn gigantische monumenten voor de gedeporteerden naar het oosten en voor de opstandelingen van Warschau.

Maar persoonlijk vind ik de kleinere overblijfselen nog pakkender. Aan de drukste straat van de stad, Aleje Marszalkowska, vind je een bordje aan de voet van het spuuglelijke Novotel. In zijn droge mededeling is het bordje ijzingwekkend: “Hier hebben de nazi’s op 28 januari 1944 102 Polen vermoord.” Helaas vind je zulke bordjes op talrijke plaatsen in Warschau. Waar nu hoogbenige secretaresses en drukdoende zakenlui achteloos voorbij flaneren, hangen de herdenkingsbordjes voor die zovele vermoorde mensen.

Van het Joodse getto vind je her en der nog contouren in de grond in de wijken Mirow en Muranow. Maar de meest indrukwekkende plek om het getto onder je huid te voelen kruipen, is Ulica Prozna, de enige straat die van het Joodse getto nog overeind staat. Een rij huurkazernes in baksteen, waar je je vinger nog in de gaten van de kogelinslagen kan stoppen en waar op de verdiepingen levensgrote foto’s hangen van Joodse mensen uit de tijd van toen. Een oudere man met pijpenkrullen, een tienermeisje met een aanstekelijke glimlach, een jonge moeder met een kinderwagen. Ze kijken je aan en hun blik tuurt naar een diepte waar het ongemakkelijk toeven is.


Duitse hoeves

Na Wereldoorlog Twee stal Stalin grote stukken van oost-Polen. Oekraïne en Wit-Rusland werden met Poolse grond uitgebreid. In ruil kreeg Polen lappen Duitse grond. Breslau werd het Poolse Wroclaw, Pozen werd Poznan, Danzig werd Gdansk. De Duitsers werden verdreven en vervangen door Polen uit het Oosten.

In de regio bij de Duits-Poolse grens zie je nog altijd de talrijke ex-Duitse boerderijen in hun typische stijl in rode baksteen. Die “poniemieckie” erfenis, “datgene wat de Duitser heeft achtergelaten”, wordt tot op vandaag door de Polen niet echt als nieuwe thuis aanvaard. Dat zie je aan de deplorabele stand van talrijke boerderijen. Veel onderhoudswerk, laat staan grondige renovatie, is er niet aan besteed. De Poolse inwoners vrezen nog steeds dat de nakomelingen van de verdreven Duitsers ooit terug opdagen om erf en goed terug op te eisen. Dat handige zakenlui in de jaren 1990 begonnen met “heimwee-bustours” door de ehemalige Heimat heeft dat Poolse wantrouwen nog aangescherpt.

g


Verdronken land

Ook de communisten hebben veel traditioneel Pools erfgoed stukgemaakt. In Warschau prijkt het “Paleis voor Cultuur en Wetenschap”, een ongewild cadeau van de megalomane Stalin aan het “Poolse broedervolk”. De gigantische toren is in het centrum neergepoot zonder enige consideratie voor het stedelijke weefsel. Zo is het gebeurd dat een stemmige, gezellige straat zoals Chmielna brutaal in tweeën is geknipt: Chmielna loopt stuk op het terrein rond het Paleis en pas aan de overzijde van het reusachtige plein gaat de straat weer verder.

Een tijd geleden waren we in het Bieszczady-gebergte, in het aardige dorp Polanczyk. Deze in de jaren '40 en '50 nog godvergeten uithoek hebben de communisten bevolkt met mensen die ze van overal elders hierheen lokten. Weinige families zijn hier meer dan pakweg drie generaties geworteld. Volgens de communistische planning -en u weet hoe dol communisten waren op planning- moest deze regio toeristisch gebied worden. Met dat doel werd onder meer het Solina-meer uitgebreid. Dat gebeurde drastisch. Verschillende dorpen en kerken en een kerkhof werden boudweg onder water gezet. De kaarten van het meer tonen nu die verdronken dorpen aan. In ruil voor dat verlies is Polanczyk inderdaad een toeristische plek geworden – dàt is dan toch gelukt, ten koste van het verleden.
Koning Sigismund

Mijn schoonvader Marian reisde in de jaren '50 als 14-jarig kereltje helemaal in zijn uppie naar Warschau. In zijn donkerblauwe marinierskostuumpje en met zijn kartonnen valiesje was hij het mikpunt van spot van de e tieners van Warschau. De stad lag toen nog grotendeels in puin. Zoals zovelen werd Marian aangelokt door het idee om de Poolse hoofdstad herop te bouwen. Al dat jong volk troepte samen in de wijk Mariensztat, een volkse buurt aan de voet van het historische centrum, de Oude Stad. Jonge, levenslustige jongens en meisjes bouwden steen op steen het nieuwe Warschau. ’s Avonds werd er gepraat, gedronken, gedanst.

Veel van die jonge hormonenhuishoudingen vonden er een lief. In de openlucht vrijende koppeltjes in Mariensztat werden bespied door lokale tieners die de minnaars bang maakten door nachtdieren na te bootsen.

Ook vandaag is Mariensztat nog altijd een aangenaam, authentiek plekje middenin de stad. Er zijn drie cafeetjes rond een plein. Er zijn trappen die naar de Oude Stad leiden. Die trappen heeft schoonvader Marian destijds ontelbare keren beklommen. ’s Ochtends om verder te bouwen aan Warschau. En ’s avonds, na het feesten, om zijn mondharmonica te verstoppen in de puinhopen waar de zuil van Koning Sigismund had gestaan, pal voor het oude koninklijke paleis. Schoonvader Marian vond dat een prima bergplaats voor zijn geliefde instrument. Hij was bang dat de mondharmonica gestolen zou worden, mocht hij het kleinood gewoon in zijn kamer achterlaten. Dan was hij beter zorgvuldig onder het puin verstopt.

Wie schetst Marians verbazing wanneer hij op een dag de zuil van Koning Sigismund heropgebouwd aantrof? Het puin was netjes geruimd, de zuil terug opgericht, het standbeeld van Sigismund op de zuil geplaatst. De mondharmonica rust nog steeds ergens onder de voeten en de zuil van Koning Sigismund. Zo dicht als Polens verleden onder de oppervlakte van het heden ligt, zo dicht onder de grond bij Koning Sigismund rust de mondharmonica van schoonvader Marian.