TEKST JAN BENGEVOORD
BYLINE:
SAMENVATTING
BODY:
In tien jaar groeide het aantal Duitse wolven in de Oberlausitz aan de grens met Polen van één naar negen roedels. Er leven in Duitsland nu zo'n 100 wolven, een spectaculaire groei. Mede door de toename in Polen trekken jonge wolven voornamelijk in westelijke richting, op zoek naar nieuwe leefgebieden en partners als ze uit de roedels worden verjaagd. Ze komen naar West- Duitsland en ook Nederland, met vorig jaar serieuze waarnemingen bij Zevenaar en Winterswijk en in de Belgische Ardennen. Tijd om na te denken over de toekomst van de wolf in Nederland. tekst Jan Bengevoord
VOLLEDIGE TEKST:
Even buiten Rietschen ligt de Ehrlichthof, een 'levend' Duits openluchtmuseum van historische houten huisjes uit de Oberlausitz. Ze zijn afgebroken en weer opgebouwd, vlak voordat enorme graafmachines van de bruinkoolafgravingen dit historisch erfgoed zouden opslokken. Claudia Szorn van Gaststatte Forsthaus in dit museumdorp ontvangt haar gasten met zang en gitaar en zwaait ze met pianospel weer uit. Op haar menu prijken een wolfsmenu, roodkapjetaart en natuurlijk een glaasje Wolfsblut, een gelegenheidsvariatie op het veelbeproefde recept van kruiden, suiker en alcohol. Want veel bezoekers komen voor wolven.
Voor het Forsthaus kwamen de eerste Duitse wolven als toeristenattractie niet ongelegen. Het toerisme in deze als ietwat deprimerend, grauw en saai te boek staande regio kon best een oppepper gebruiken. Haar dorpsgenoten zijn niet allemaal enthousiast. "De meningen onder de lokale bevolking zijn verdeeld. Sommigen zien helemaal niets in de terugkeer van de wolf." Gevaarlijk? "Ik weet het niet, ik heb zelf nog nooit een wolf gezien." Dat geldt voor de meeste inwoners van dit dorpje nabij de Poolse grens.
Ook voor deelnemers aan jaarlijks inmiddels vele tientallen speciale wolfsexcursies van de plaatselijke VVV houdt de wolf zich meestal verborgen. Met wat geluk vinden deelnemers tijdens lange wandelingen een pootafdruk in het zand of wat wolfskeutels. De wolf is er wel, maar je ziet hem niet. Wolftoeristen vinden dat jammer, de inwoners lijken er minder onder te lijden.
Rietschen ligt in de Oberlausitz, een uithoek van de voormalige DDR aan de grens met Polen. Er wonen weinig mensen en het leven is er geen vetpot. Landschappelijk een gebied van glooiende graanakkers, weiden en bossen, van enorme visvijvers en meren, maar ook van onmetelijk grote bruinkoolafgravingen en militaire oefenterreinen van het voormalige Sovjetleger, nu de Bundeswehr. In dit voor het publiek afgesloten militaire gebied van bossen en heide voor oefeningen met tanks en artillerie had in 2000 een sensatie plaats: hier werd het eerste Duitse wolvenpaar met maar liefst vier welpen gezien, de eerste jonge wolven nadat 150 jaar eerder de laatste wilde Duitse wolf na eeuwen van bloedige vervolging werd gedood.
Nu leven in de Oberlausitz maar liefst negen wolfsroedels en enkele wolfsparen zonder jongen. Ook zijn er inmiddels enkele roedels en individuele dieren buiten de Oberlausitz vastgesteld. In het totaal telt Duitsland zo'n honderd dieren.
Dat Poolse wolven rond 1998 de grensrivier de Neisse overzwommen om zich hier te vestigen, is volgens wolvenonderzoekers volstrekt logisch. De omgeving van Rietschen kent een indrukwekkende natuur: reeën, edelherten, wilde zwijnen,
kraanvogels, otters, zeearenden, ganzen, eenden en vossen. In de grote visvijvers en meren, de bossen en boerenakkers wemelt het van prooidieren voor de wolf. De dorpjes en boerderijen mogen dan weinig idyllisch ogen, de natuur is van een enorme diversiteit. Vooral de duizenden hectares voor het publiek afgesloten militaire oefenterreinen en (voormalige) bruinkoolwinningen zijn een luilekkerland voor wolven door de aanwezigheid van veel prooidieren.
"Er is in de regio veel rustgebied en een groot aanbod aan voedsel in de vorm van reeën, edelherten en zwijnen", zegt Vanessa Ludwig van het door de regionale overheid gefinancierde Kontaktbüro Wolfsregion Lausitz. Hier vloeit alle informatie over de wolven in het gebied samen. Zowel van wolvenonderzoekers over het aantal dieren, van de politie over verkeersslachtoffers en van veehouders die schade lijden en een schadevergoeding kunnen krijgen.
Is de grens voor de wolf in de Oberlausitz met negen roedels nu niet bereikt? Volgens Ludwig is niet te voorspellen of een verdere toename van het aantal wolven of roedels in het gebied nog mogelijk is. "Je ziet dat welpen na zo'n een tot twee jaar bij de roedels worden verjaagd en op zwerftocht gaan. Het is zeer goed mogelijk dat deze dieren langzaam maar zeker steeds westelijker trekken, omdat grote gebieden in de Oberlausitz al door roedels zijn bezet." De druk op wolven om in westelijke richting nieuw leefgebied te zoeken, wordt versterkt door de toename van wolven in Polen, waar het aantal nu op zo'n 500 tot 600 dieren wordt geschat. Het herstel van de wolf in Polen is mede het gevolg van strikte bescherming, zowel door nationale als Europese wetgeving. Maar ook door toename van het voedselaanbod. De gestage ontvolking van het platteland in Midden-Europa, een verminderde jachtdruk en grote oppervlaktes beschermde natuur heeft de stand van reeen, herten en zwijnen flink omhoog gebracht. Een gedekt tafeltje voor de wolf.
Vanessa Ludwig erkent dat ook weerstand bestaat tegen de komst van de wolf naar de Oberlausitz. Wolven pakken zo af en toe een schaap en worden door een deel van de lokale jagers als concurrent gezien. En dan is er de angst dat een wolf ooit een mens zal aanvallen. Bijvoorbeeld kinderen die staan te wachten op de schoolbus. "We maken alle schade en incidenten direct openbaar. Voor verlies van vee wordt door de overheid een schadevergoeding betaald. Maar we adviseren ook over preventieve maatregelen. Bijvoorbeeld door schaapskuddes 's nachts te beschermen met stroomdraad en bewaking met speciaal op wolven getrainde berghonden uit de Pyreneeën. En we geven veel voorlichting om angst weg te nemen. Wolven zijn zeer schuw. Bijna niemand heeft er nog eentje gezien. Laatst was er paniek in een dorpje, er zouden twee wolven bij een school zijn gezien. Het bleken uiteindelijk twee herdershonden."
De grootste bedreiging voor de wolven in de Oberlausitz vormt het verkeer. Jaarlijks worden meerdere wolven door auto's overreden. Maar er zijn ook gevallen bekend van illegale afschot. "Maar over illegale bejaging weten we natuurlijk weinig. Vast staat dat dit in ieder geval niet op zo'n schaal gebeurt dat de wolvenpopulatie wordt bedreigd", zegt Ludwig. Of de wolven uit de Oberlausitz ook naar Nederland trekken? "Dat is zeer wel mogelijk. We kunnen de wolven uit ons gebied nu overal volgen met genetisch onderzoek van bijvoorbeeld uitwerpselen." Als een wolf uit Rietschen stevig doorloopt dan kan het dier in pakweg twee weken in Enschede zijn. En het is aangetoond dat wolven op zwerftocht grote afstanden afleggen.
Wolvenexpert Johan Thissen van de Zoogdiervereniging Nederland is ervan overtuigd dat de wolf zich op den duur ook in Nederland zal vestigen.
"De vraag is niet of die komt, maar wanneer hij komt", zegt Thissen. Hij wijst op rondzwervende dieren die in West-Duitsland zijn gezien. En hoe serieus zijn de Nederlandse waarnemingen? "De wolf die vorig jaar werd gezien langs de autosnelweg bij Zevenaar beschouwen we, ook na inschakeling van buitenlandse experts, als een vrijwel zekere waarneming. En dan is er nog een zeer serieuze waarneming bij Winterswijk. De overige meldingen beschouwen we niet als wolf", zegt Thissen.
Overlevingsmogelijkheden heeft de wolf in Nederland meer dan genoeg. "Het aantal reeën wordt in Nederland op zo'n 60.000 tot 100.000 exemplaren geschat. Meer dan voldoende voor enkele wolfsroedels. En wat te denken van de Veluwe met 3000 edelherten en 4000 wilde zwijnen op een relatief klein gebied. Het voedselaanbod vormt geen enkele beperking", becijfert Thissen. Bovendien zou de wolf in het Nederlandse ecosysteem volgens hem uitstekend passen door de bejaging van groter wild dat nu geen natuurlijke vijanden heeft.
Ook in het agrarisch cultuurlandschap kan de wolf zich handhaven, zo blijkt uit onderzoek in Duitsland en Polen. Vormt de wolf in een dichtbevolkt land als Nederland dan geen directe bedreiging voor mensen. "Natuurlijk bestaat er angst onder mensen. Maar het risico van een paar roedels wolven dat in Nederland kan leven, is bijna nul. De kans dat je in Nederland door een rottweiler of een bouvier wordt aangevallen, is vele malen groter." Thissen erkent dat door wolven aangevallen mensen niet alleen maar op fabeltjes berusten. "Er zijn aanvallen bekend, maar dit betrof altijd dieren die door hondsdolheid getroffen waren. We kunnen dat tegenwoordig ook bij wilde dieren voorkomen."
In Duitsland werd de terugkeer van de wolf begeleid door grote voorlichtingscampagnes, mede gefinancierd door de overheid. Illegale afschot werd tot nog toe streng aangepakt. En voor boeren met schade zijn er vergoedingen. Volgens Thissen is het moment gekomen om ook in Nederland de komst van de wolf voor te bereiden. Vooral voorlichting is nodig om vooroordelen weg te nemen.
Zijn wolfsroedels in het dichtbevolkte Nederland mogelijk? Thissen denkt van wel, ook al zal het aantal roedels zeker beperkt zijn. Is er dan geen gevaar voor bijvoorbeeld het vee in de wei. Nederland is vooral een koeienland. "Schapen worden wel als prooi gepakt. Dat vraagt om maatregelen, vooral voor de nacht. Wat betreft koeien is ons niets bekend over aanvallen door wolven. Ik ken ook voor andere delen van Duitsland geen voorbeelden van aanvallen op rundvee", zegt Ludwig.
Boven de lange zandweg langs het legeroefenterrein noordelijk van Rietschen zweven een zeearend en een rode wouw. Met een plons plukt de arend een dikke vis uit een visvijver vol karpers. Een paar vleugelslagen en arend met vis zijn verdwenen. Dan plotseling in het zand, tussen de bandensporen, pootafdrukken. Een beest met grote poten. Het spoor leidt naar met dennen beboste zandduinen van de Übungsplatz. Een vos, herdershond of toch een wolf? Bij een geel waarschuwingsbord blijven we staan, Militärischer Sicherheitsbereich. Gevaar voor blindgangers en munitie. Geen letter over gevaarlijke wolven.
). Goede verbindingen tussen de natuurgebieden, voldoende voedsel en voldoende plek om zich te verbergen.
