In Toruń wordt al sinds de 14e eeuw peperkoek geproduceerd.
Kalbar/TFN
"Toruń is zo mooi", schreef de middeleeuwse kroniekschrijver Jan Długosz, "dat misschien niets het kan evenaren in termen van schoonheid, locatie en lichtgevende gebouwen." Meer dan vijfhonderd jaar later, en zijn woorden wegen nog steeds zwaar; een stad met hoge torenspitsen en opvallende gotische branie, het wordt met recht beschouwd als een van de grootste glorie van Polen.
Componist Fryderyk Chopin was erdoor getroffen en schreef als 15-jarige een brief aan zijn beste vriend waarin hij de deugden van de magnifieke architectuur prees. Maar dit, benadrukte hij, was niets vergeleken met zijn peperkoek.
De peperkoektraditie van Toruń is bijna net zo oud als de stad zelf en dateert uit de Middeleeuwen, met de eerste vermelding ervan in 1380 toen een bakker genaamd Niclos Czan werd geregistreerd als het produceren van de delicatesse. Vanaf dat moment is de stad onverbiddelijk geassocieerd met peperkoek, met een 17e-eeuwse dichter die het naast de wodka van Gdańsk, de maagden van Krakau en de enkellaarzen van Warschau rangschikte als 'het beste dat Polen te bieden heeft'.
Het speciaal maken was een samenloop van factoren. Reeds geroemd om de kwaliteit van het meel en de lokale honing, bood Toruń's positie op een belangrijke handelsroute bakkers toegang tot exotische specerijen zoals peper, kaneel, nootmuskaat, gember, kruidnagel, kardemom en anijs. Deze essentiële ingrediënten, afkomstig uit India en het Midden-Oosten, werden vervolgens met elkaar vermengd om te produceren wat nog steeds algemeen wordt beweerd als 's werelds beste peperkoek.
Het peperkoekenmuseum, een voormalige fabriek, trekt jaarlijks zo'n 100.000 bezoekers.
Kalbar/TFN
Goedkoop was het allerminst. Aangeprezen als een "exclusieve en voortreffelijke delicatesse met geneeskrachtige eigenschappen" (het was blijkbaar een aanbevolen remedie tegen maagaandoeningen), eiste Toruń's peperkoek topprijzen op en de producenten ervan bekleedden een positie onder de grootste verdieners in de stad. Naarmate de eeuwen voortschreden, zag de industrialisatie nieuwe kansen ontstaan met een groep gezinnen die profiteerde van technologische vooruitgang om peperkoekfabrieken te openen en geld te verdienen met massaproductie. Bovenaan de stapel stonden de Weeses' die hun bescheiden werkplaats in 1824 ombouwden tot een volwaardige fabriek. Ze exporteerden naar Honolulu, China en Japan en de honger naar hun peperkoek was onverzadigbaar, zo erg zelfs dat in 1885 verdere expansie werd noodzakelijk geacht.
Een peperkoekwinkel in Toruń. De eeuwen tikken voorbij, maar de stad verdient nog steeds geld aan peperkoek.
Kalbar/TFN
Hun nieuwe fabriek werd geopend in Strumykowa Street en werd het brandpunt van de binnenlandse peperkoekproductie, een positie die het bekleedde totdat in 1913 een nog groter complex werd opgericht. Dit was echter niet het einde van Strumykowa's peperkoekverhaal. Het Museum van Toruń Gingerbread, gevestigd in de voormalige fabriek, werd in 2015 aan het publiek onthuld en is sindsdien een integrale attractie geworden die ongeveer 100.000 bezoekers per jaar trekt.
Een museumexpositie die de tijd herschept toen peperkoek onder communistisch bewind was.
Kalbar/TFN
"We hopen te laten zien dat peperkoek kan inspireren", zegt Krzysztof Lewandowski van het museum. “We willen laten zien dat geschiedenis smaak en geur heeft.” En dat doet het inderdaad. Gehouden op de begane grond in wat Krzysztof omschrijft als "het hart van het museum", hebben sinds de opening meer dan zesduizend workshops plaatsgevonden, waarbij bezoekers zelf aan de slag gingen om hun eigen lekkernijen te snijden en te koken te midden van de verleidelijke geur van gloeiend hete kruiden.
Toruń's positie op een belangrijke handelsroute bood bakkers toegang tot exotische specerijen zoals peper, kaneel, nootmuskaat, gember, kruidnagel, kardemom en anijs.
Kalbar/TFN
De complexiteit van de heilzame verslaving van Toruń wordt duidelijk beneden waar een verzameling peperkoekvormen uit de 17e eeuw is verzameld. De concurrentie tussen zogenaamde "peperkoekmeesters" was moordend, met producenten die zich probeerden te onderscheiden door gebruik te maken van uitgebreide appelhoutvormen in een verscheidenheid aan ontwerpen: vaak gegeven als huwelijksgeschenk en vervolgens tentoongesteld voor decoratieve doeleinden, was peperkoekkunst zowel verfijnd als symbolisch met peperkoek in de ingewikkelde vorm van dieren, heiligen, vorsten en dergelijke.
Uitgebreide appelhoutvormen waren zowel verfijnd als symbolisch, met peperkoek in de ingewikkelde vorm van dieren, heiligen, vorsten en dergelijke.
Kalbar/TFN
Op de bovenste verdieping wordt ondertussen de blijvende aard van Toruń's peperkoekobsessie geïllustreerd door middel van talloze diorama's die een typische 19e-eeuwse winkel onthullen, compleet met een origineel kristalglasraam dat de oorlog heeft overleefd nadat het in het geheim was opgeborgen, een kantoor van een fabriekseigenaar , een winkel uit het PRL-tijdperk met een sober ogende verpakking en een pittige Żuk-bestelwagen. De boodschap is duidelijk: tijden mogen veranderen, de liefde voor ontbijtkoek niet.
Genoten door iedereen, van Napoleon en Copernicus tot paus Johannes Paulus II en tsarina Catherine (die ooit een twee meter lange peperkoekcake in ontvangst nam, op maat gebakken in Toruń), blijft de stad een leidende wereldmacht in de productie van peperkoek met de Kopernik-fabriek van de stad - zelf beschermheren van het museum - produceert dit jaar 3.500 ton voor wereldwijde consumptie. "Om geweldige peperkoek te maken," concludeert Krzysztof, "heb je meel, honing en kruiden van goede kwaliteit nodig - maar bovenal heb je hart nodig! Toruń heeft dat, en dat maakt onze peperkoek tot de beste ter wereld!”
Het Museum van Toruń Peperkoek
www.kopernik.com.pl